Giuramento relativo alla pace conchiusa tra Pisani e Genovesi, nella quale sono contenuti i patti che riguardavano le loro negoziazioni e possessioni in Sardegna, le collette od esazioni che vi faceano, le donnicalie che vi esercitavano, le loro convenzioni speciali co’ regoli dell’isola, i crediti del comune di Genova verso Barisone re di Arborea, e Pietro re di Cagliari, e la rinunzia dei Pisani ai privilegi ottenuti sulla stessa isola dall’imperatore Federigo.

(1176, 6 novembre stil. pis. (1)).

Dai Regii Archivi di Corte di Torino, Docum. Gen. cat. Sardegna, mazz. 1, n. y.

In nomine Domini amen. Ego pisanus iuro ad sancta Dei evangelia quod omnibus ianuensibus et omnibus eorum districtus ab hac die in antea usque ad anno XXX et unum completos veram pacem tenebo et observabo in personis et rebus terra et aqua. Non offendam per me nec per alium nec offendere faciam civitatem ianuensium vel aliquem civem eius seu de districtu suo in personis et rebus terra vel aqua. Non dabo operam vel studium cum aliqua persona aliquo modo ut ianua terra vel aqua aliquam possessionem amitant nec cum aliqua persona civitatem Ianue aut aliquem de districtu suo studiose aut meditative offendam et salvabo illa omia que infra scripta sunt. Silicet ut nullus pisanus eat vel mittat per pelagium in illis partibus vel locis que sunt a salo usque naulim et de his confinibus ullo modo exeat per pelagium vel mitat usque ad annos decem. Et ad hoc confirmandum teneatur unusquisque consulatus pisane civitatis facere iurare intrantem consulatum hoc observare et sic usque ad supra dictum terminum. Et teneatur etiam consulatus civibus suis in unaquaque provincia ad quam sciant naves suas ivisse litteras apertas comunis sigillo sigillatas sub debito sacramento percipiendo sine fraude destinare ut in prefatis consonibus nullo modo eat vel mittat vel inde exeat, tamen iuxta terram ire possit. Quicumque vero sciens esse hoc fecerit, vel ex quo litteris comunis sigillo sigillatis cognoverit, consules teneantur ei auferre quartam partem illius peccunie quam in prohibitis locis distullerit, et totum proficuum, aut in tamtumdem dampnificare. Nec ei nec alicui pro eo aliquod reddent vel emendabunt. Si vero per pisanum districtum aliquod aversi vel offensionis ianuensibus inferetur, in eundo vel reddeundo iuxta terram pisani dent conscilium et auxilium ad recuperandum id quod fuerit perditum vel ablatum. Si vero a corbo usque ad rocam capalbi vis violentia aut fortia ab abitatoribus predicti districtus fuerit ianuensibus infra predictum districtum illata pisani debent armare cum ianuensibus comuniter a duabus galeis usque in decem super illos malefactores prout voluerit ianue consulatus. Omnia que fuerunt capta a Pisa modo infra treguam quam fecit dominus imperator vel cancellarius, et ea que capta sunt sub fidantia a consule quondam pisano data, reddent pisani ianuensibus. Medietatem pecunie navis asinariae pisani ianuensibus reddere teneantur, de altera medietate facere racionem ianuensibus per litteras comunis sigillo sigillatas pisanorum consulibus pro hac attullerint. Eo dimisso in hoc casu quod pisani nullatenus possint opponere quod ianuenses vindictam ceperint, vel ius sibi dixerint. Ianuenses libere emant et vendant et negocientur pisis sicuti pisani, nec ullum drictum vel dacionem solvere compellantur nisi quod soliti sunt dare ab annis viginti retro. Non prohibebo, nec ullo modo faciam prohibere aliquem hominem qui Pisas venerit per aquam ire per aquam Ianue cum rebus suis, nec aliquem qui venerit Pisas per terram, ire per terram similiter cum rebus suis. Deferentes autem victualia ubicumque sint vel ubicumque eos inveniam Ianue ire ullo modo vetabo vel disturbabo nec vetare nec disturbare permittam. Si aliquam collectam vel dacitam aut introitum pro comuni pisana civitas in Sardeniam fecerit vel alius pro ea, cum ianuensium consulibus equaliter et comuniter per omnia faciat. Et si pisanus consul pro facienda collecta vel data vel accipiendo introitu ire vel mittere voluerit ianuensibus consulibus notificet, que et si ire vel mittere voluerint vel voluerint comuniter tamen fiat. Et quod colligerint vel alio modo pro comuni habuerint per medium dividatur deductis inpensis in eundo factis. Tot et tales donicalienses habeant ianuenses in Sardinia, quot et quales habent pisani. Si autem pares non invenirentur, ex ipsis quos habent pisani tot restorentur ianuensibus, quot ianuensis consul et pisanus statuerint. Qui discordati fuerint teneantur ibidem duos ianuenses et duos pisanos comuniter eligere, qui iurent bona fide sine omni fraude eos inde adequare. Ita quod si aliquis donicaliensis alicuius pisani in partem ianuensium venerit, qui ipsi pisano aliquid debeat, vel ianuensis in cuius partem venerit pisano debitum solvat, vel pisanus tamdiu eum retineat, qua debitum fuerit consecutus, dum tamen per pisanum non remaneat quominus debitum consequeretur. Fidelitates et sacramenta a iudicibus Sardinie et ab aliis  hominibus Sardiniae, qui ad hec scripta sunt confirmandas, et utiles ianuensium consulibus videbuntur, comuniter eos recipiemus et iurare faciemus; hoc totum fiat infra sex menses post inquisicionem factam a ianuensium consulibus vel eorum certis litteris nisi remanserit eorum licencia. Et si licenciam dederint ad terminum vel terminos perlongatos similiter tenebuntur. Item si ius aliquod donationis largitionis vel alio aliquo titulo domini imperatoris vel alicuius persone pisani vel pisana ecclesia, seu aliquis pro eis in Sardenia vel pro Sardenia habet vel aquisierit, totum cassum et irritum fiat. Hoc modo ut si privilegium fuerit continens solam dationem Sardinie destruatur. Verum si aliud in eo privilegio de Sardinia contineatur faciam securitatem et cartam per publicum notarium quod pisanis in illo debeat provideri nec ianuensibus nocere quod in eodem privilegio de Sardinia continetur. De rebus vero ecclesiarum dicimus quod rationes earum et archiepiscopatus cuiusque salve sint, idem iura vel concessiones ecclesiarum ianuensis civitatis vel aliorum locorum religiosorum que vel quas habent in Sardinia firma sint et stabilia supradictis capitulis in omnibus aliis salvis. Nullum adquisitum pisana civitas in Sardinia vel de Sardinia faciat nisi comuniter cum ianuensi civitate. Negociationes et mercationes tocius Sardinie libere fiant comunes ad utendum ianuensibus et pisanis et habitantibus in eorum districtu. De pecunia regis arvorensis et kalaritani iudicis quorum ianuenses debent ab eis recipere occasione mutui, quod ei fecerunt, pisani nullum impedimentum prestent. Pisani consules teneantur eligere duos homines qui ad hoc utiliores videbuntur pro diffiniendis discordiis que evenerint inter ianuenses et pisanos qui infra dies quadraginta teneantur diffinire causas vel lites que ante eos mote et facte fuerint, bona fide secundum rationem et secundum bonum usum nisi instrumentorum vel testium dilaciones vel conquerentis parabola remanserit. Et pisani consules sacramento teneantur sentenciam vel sentencias quorum predicti duo viri inter ianuenses et pisanos promulgaverint, vel id quod per concordiam inter eos dixerint firmam tenere et executione sine fraude mandare, et faciant iurare sequentes consules hoc idem facere iurare. Et sic de ceteris usque ad predictum terminum. Similiter teneantur eligere duos bonos viros et utiles qui vadant in navibus ad unam provinciam ad quam vadunt causa negociandi qui teneantur sicut superiores donec in eo itinere fuerint. Sacramentum quod pisani iudicibus Sardinie de regno eorum eis nec auferendo fecerunt, et si aliquis predictum regnum eis auferre vellet eis adiuvare salvetur, eo tamen cauto ad omnia predicta salvanda, quod si iudex vel iudices Sardinee, vel alii sardi vellent minuere aliquo tempore vel non adimplere ianuensibus aliquid de predictis vel ullo modo occasionem periurare, quominus adimplerentur et observarentur que ianuensibus convenimus in hac scriptura, et guerram vel guerras fecerint predictos sardos nullo modo adiuvabo, nec adiuvare aliquem mei districtus permittam. Et mercationes eas prohibebo salvis sacramentis fidelitatum a pisanis iudicibus factis, qui sicut tenentur de persona sua dumtaxat eos adiuvare possint. Ad hec omnia confirmanda teneatur consulatus ille pisanus qui nunc est facere iurare mille homines de pisana civitate quos elegerint ille vel illi qui ad recipienda sacramenta missi fuerint, et unum hominem ad vocem supra animam populi hec omnia firma tenere. Et de quarto in quartum annum futuri pisani consules faciant iurare ducentos cives de illis qui specialiter hec primo non iuraverint, et in concionem ad vocem supra animam populi unum hominem. Acta sunt hec sententia domini Federici romani imperatoris semper augustus cuius sentenciis et mandatis stare et parere de universis contencionibus et discordiis que inter Pisam et Ianuam vertebatur. Consulatus utriusque consulatus et mille de nobilioribus cuiusque in partem civitatis concivibus, hec omnia diffinita apud…presentibus Enrigo marchio de Guastis, Willalveo filio marchionis Montisferrati, et Murruello marchio, Alberto de Incisa. Syro Sagienben causidico papiensium. Ernesto notarius imperialis aule, aliisque quam pluribus proceribus sublimibus personis teoctonicorum et lombardorum. Anno dominice nativitatis millesimo centesimo LXXV indicione octava, sexto die intrante novembris secundum ianuenses, secundum vero pisanos millesimo centesimo LXXVI indicione nona.

Ego Marignanus iudex notarius domini Federici romanorum imperatoris et pisane civitatis cancellarius iussione et parabola Rainerii quondam Tegrini et Geraldi Baratule vicomitis quondam Geraldi et Sigerii Berte vicecomitis quondam Ildebrandi, et Alcherii quondam amfussi et panis et porri quondam Bruneti, et Sigerii quondam Malpilii, et Gaietani filii Burgundii, et Guidonis Galli, et Caronis quondam Ugonis pisanorum consulum ad memoriam in posterum conservandam hanc cartam scripsi.

NOTE

(1) Vedasi più sopra (cart. N° XCII) un altro giuramento relativo alla stessa materia, che porta la data del 1169.