Bolla di Papa Clemente III, con la quale è confermata la pace stabilita tra i Pisani e i Genovesi, per riguardo principalmente alla Sardegna, dai cardinali di S. Cecilia, e di S. Maria in via lata, nel 7 luglio 1188.
(1188, 12 dicembre).
Dai Diplom. Pisan., di Flaminio Dal Borgo, pag. 140-41-42-43-44.
Clemens episcopus servus servorum Dei. Dilectis filiis consulibus et populo Pisane diecesis, in perpetuum.
Inutiliter inter discordantes compositiones sive sententie proferrentur, si ad memoriam posterorum non redigerentur in scriptum, et ad in recidive contentionis scrupulum evitandum eis omnis disputandi aditus clauderetur. Ea propter, dilecti in Domino filii, paci vestre, et tranquillitati in posterum previdere volentes, compositionem que inter vos et dilectos filios consules, et populum Ianuensem, et civitates vestras per dilectos filios Petrum tit. S. Cecilie presbiterum, et Sofredum S. Marie in via lata diaconum cardinales Apostolice Sedis Legatos, est provide confirmata, sicut in eorum authentico continetur, et ipsa est in partibus sine pravitate recepta, et iuramento firmata, devotioni vestre duximus confirmandam; auctoritate Apostolica statuentes, ut futuris temporibus inviolabiliter observetur; quam etiam, iuxta predictorum cardinalium scriptum authenticum, presenti pagina duximus inserendam de verbo ad verbum, cuius tenor talis est, videlicet:
Petrus Dei gratia tit. S. Cecilie presbiter, et Sofredus S. Marie in via lata diaconus, cardinales Apostolice Sedis Legati, universis Dei fidelibus in pace et dilectione coalentibus pacis et dilectionis amorem.
Inter cetera, que Summo Pontifici, utpote patri et pastori universalis ecclesie, imminent ex officio pastoralis solicitudinis exequenda, curam ad hoc tenetur gerere specialem, ut materia seditionis et scandali prorsus tollatur de medio, et tranquillitas inter Dei fideles per Christi gratiam, et eius solicitudinem conservetur. Hac igitur consideratione inducti, et specialiter habentes ad subventionem Terre Sancte respectum, fel. record. PP. Gregorius primo, et subsequenter eidem substitutus Ven. P. universalis ecclesie Clemens per se, et sibi subditos instantissime laborabunt, ut Pisanos et Ianuenses, quos iniqua et periculosa guerrarum seditio, non absque suo, et aliorum discrimine fatigaverat, per bonum pacis ad plenum possent auxiliante Domino reformare. Instanter proinde commoti consules Pisanorum iuraverunt, prout predicto D.P.P. Clementi placuit super omnibus controversiis, que inter Ianuenses et Pisanos vertebant, stare mandatis eius, quecumque per se ipsum, vel per certos nuncios, aut literas suas eis imponeret; et nobiles prudentesque viri Niccolonus, et Picchius nuncii ianuensium consulum continuo hoc idem in animam ipsorum consulum iuraverunt. Quo facto gratanter pacis osculum ad invicem sibi dederunt. Dominus PP. autem de comuni consilio suorum fratrum incontinenti precepit ipsis Ianuensibus, ut mille de civibus suis, quos Pisani eligerent, ut unum hominem in animam totius populi eodem modo facerent pacem iuramento firmare. Similiter etiam precepit ipsis Pisanis, ut mille de civibus suis, quos Ianuenses eligerent, ut unum hominem in animam totius populi eodem modo facerent iuramento firmare, quod per Dei gratiam feliciter adimpletum est.
Super hoc ergo solitam et paternam gerens sollicitudinem Summus Pontifex ad imponendum finem supradictis litibus et controversiis. Nos, licet insufficientes et immeritos de comuni fratrum consilio specialiter destinavit, certam in nonnullis articulis formam definiendi prefigens. De speciali itaque Apostolice Sedis mandato, mercandi, imo fenerandi detestabile genus, quod donnicalia consuevistis nomine palliare, in Sardinia penitus irritamus, vobis et Ianuensibus precipientes sub debito iuramenti, ne preteritis huiusmodi contractibus aliquid addatis, vel ulterius de novo tales presumatis inire. Licentiam tamen habeatis ea, absque omni dolo et fraude colligere, que vobis ex tali mercatione debentur.
Precipimus etiam vobis Pisanis, ne quovis ingenio aliquod impedimentum prestetis, quominus Ianuenses universa pignora et possessiones, quas in Sardinia habent, vel habere debent, et precipue pignora Barisonis quondam regis Arboree quiete et pacifice teneant, quousque ipsis de sorte plenaria fuerit satisfactum. Hoc ipsum vobis Ianuensibus de pignoribus et possessionibus Pisanorum sub districtu simili precipimus observandum.
Vobis quoque Pisanis districte sub debito iuramenti precipimus, ne aliquid per vos, vel per alios prestetis impedimentum, quominus universi iudices Sardinie, et decem de magnatibus et potentioribus in unoquoque iudicatu, ut interposito iuramento promittant omnimodam securitatem Ianuensibus et universis de eorum districtu in terra, et aqua, et ubicumque habent posse et facultatem, et ut de suis hominibus, quoties Ianuenses contra ipsos querimoniam deposuerint, faciant eis iustitie plenitudinem exhiberi, nec impedimento sitis, quominus predicta iuramenta securitatis in terra et in mari firma et illibata serventur.
Vobis etiam tam Ianuensibus, quam Pisanis in comune precipimus sub debito iuramenti, ut liberam vobis ad invicem promittatis habere facultatem atque licentiam per pelagos quocumque volueritis navigandi, et ad portum quemcumque applicandi, et exinde mercimonia transvehendi. Preterea vobis Pisanis sub debito iuramenti precipimus, ne Ianuensibus prohibeatis ad civitatem, et alia loca de districtu et fortia vestra libere accedere, et apud vos, sicut amicos negotiari; hoc idem vobis Ianuensibus sub simili districtu erga Pisanos precipimus observandum; salvis decretis ab utraque civitate absque malitia factis.
De ceteris autem capitulis id statuentes precipimus observandum, ut si qua partium se in aliquo senserit pregravatam, et voluerit iustitiam postulare, illa pars, contra quam fuerit querela deposita, de plano, sine omni dolo, et absque ulla malitiosa dilatione, et quolibet maligno subterfugio, coram iudicibus, sive arbitris ab utraque parte electis, ei parti, que conquesta fuerit exhibeat iustitie complementum. Sententias quoque, quas predicti iudices, sive arbitri duxerint promulgandas, precipimus utrique parti, ut consules suos faciant intra quadraginta dies a tempore late sententie numerandos fideliter, et sine fraude executioni mandari.
Et ut hoc, quod statuimus, debitum sortiatur effectum precipimus, ut Ianuenses de civitate Pisana, et Pisani de civitate Ianuense ab hodie intra menses duos, vel plures si voluerint iudices sive arbitros eligant, qui interposito iuramento promittant, se, quod prediximus de iustitia facienda, fideliter adimplere.
Ut autem quod in fine ponitur melius memorie commendetur, et tam hoc, quam supradicta omnia firmius observentur, sub debito iuramenti vobis Ianuensibus et Pisanis districte precipimus, ut firmam et perpetuam inter vos de cetero pacem teneatis, et ubique tam in terra quam in mare inconcusse servetis, et in nullo in personis, vel rebus studiose vos presumatis offendere.
Hec autem iuramenta pacis per maiores consules civitatis singulis annis, et per trecentos idoneos viros, quos Pisani de civitate Ianuense, et alios trecentos, quos Ianuenses de civitate Pisana duxerint eligendos, qui tamen pacem istam specialiter non iuratam habuerint, et per unum publicum hominem in animam totius populi, presente et acclamante populo de sexto in sextum annum precipimus innovari.
Statuimus quoque, ut consules, sive rectores, qui pro tempore fuerint in alterutra civitate, predicta innovationis iuramenta exigant, recipiant, et faciant sine dolo et fraude prestari.
Si vero, quod Deus avertat, contra pacem supra firmatam, pro comune alterutrius civitatis contra alterum offendendo foris fuerit factum, pace in suo robore permanente, per archiepiscopos utriusque civitatis, et duos viros iurisperitos, quos ipsi archiepiscopi elegerint, sine dolo, et fraude, et malitiosa dilatione in integram emendetur offensa. Illi autem iurisperiti, quos archiepiscopi secum elegerint, statuimus, ut iurent, quod bona fide cum ipsis archiepiscopis ad reformationem pacis laborabunt; et statuimus atque precipimus, ut consules civitatum, iuxta quod archiepiscopi ordinaverint, fideliter et bona fide studeant observare, adimplere, et executioni mandare.
Statuimus etiam, ut consules illorum mercatorum, qui ad diversas provincias destinantur, iurent, quod de queremoniis, que ad eos deferrentur, bona fide iustitiam facient, et executioni mandabunt, et ad pacem inviolabiliter observandam, absque omni fraude, studium adhibebunt et operam efficacem.
Hec omnia supradicta ex parte domini Pape, et auctoritate, qua de mandato eius fungimur in hac parte, vobis consulibus Pisanis et Ianuensibus, et per vos universitati civitatum vestrarum, quarum vicem de mandato ipsarum geritis, in hac parte mandamus atque precipimus, ut ad bonum et purum intellectum, perpetuo et inviolabiliter observetis.
Ut autem hec definitio et statutum nostrum perpetuam firmitatem et irrevocabile robur obtineat, presenti scripto et sigillorum nostrorum munimine vobis tradimus insignitum.
Data et registrata est hec sententia in Lucana civitate in curia dom. episcopi Lucensis, presentibus ibidem dom. Guilielmo episcopo Lucense, et Alcherio Vecchii Lucense potestate, et Donato de Ricottis, et Locterio Bernardi eius consiliariis, et Bonfilio eiusdem Lucane civitatis publico cancellario, et Forteguerra, et Rolando Guarmignani, et Iacobo de Cervasiis iurisperitis, et Salamoncello, et Ildebrandino filio Malpilii, et Borcaino Alteminello de Alteminellis, Batroso, Guidone Uberti de Fralmo, et Ildebrando de Gottellis egregiis Lucensibus consulibus, et Gargosso de Alica, et aliis pluribus nobilibus Lucane civitatis concivibus, et multis aliis Lucani populi; et presentibus Pisanis consulibus, videlicet Ugone Alde vicecomite, Ildebrando Bambone, et Vitale Gattabianca, et Lamberto olim Rainerii Pandulphi, et Philippo olim Vernagalli, et Pipino olim Henrici Friderici; et presentibus viris sapientibus civitatis Pisane, scilicet Bulgherino vicecomite olim Hugonis, et Uguccione olim Lamberti Bononis, et Gaetano Burgundi, et Bulso olim Petri Albitonis, et Guilielmo filio Gerardi Seretti, et Hugone olim Bernardi Marignani iudice, et notario; presentibus quoque Nicola Embriaco Ianuense consule, et Nuvellone viro utique sapiente, et Guglielmo Caligopalli publico Ianuense cancellario.
Anno autem incarnationis dominice millesimo centesimo octuagesimo octavo, indict. sexta, non. iulii.
Decernimus ergo, ut nulli omnino hominum liceat hanc paginam nostre constitutionis, et predictorum fratrum nostrorum sententie paginam infringere, vel ei ausu temerario contra ire. Si qua igitur in futurum ecclesiastica, secularisve persona hanc nostre constitutionis paginam sciens contra eam temere venire presumpserit, secundo, tertioque commonita, nisi reatum suum congrua satisfactione correxerit, potestatis, honorisque sui careat dignitate, reamque se divino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a Sacratissimo Corpore et Sanguine Dei ac Domini Redemptoris Iesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine divine subiaceat ultioni. Cunctis autem predictam compositionem et pacem servantibus sit pax Domini nostri Iesu Christi, quatenus et hic fructum bone actionis percipiant, et apud districtum iudicem premia eterne pacis inveniant. Amen. Amen. Amen.
Ego Clemens Catholice Ecclesie Episcopus Benevalete.
† Loco sigilli.
In rotunditate sigilli impressum est:
† Domine Doce Me Facere Voluntatem Tuam.
Et in medio:
(Sanctus Petrus) (Sanctus Paulus)
(Clemens PP. II)
† Ego Iohannes tit. S. Marci Presbiter Cardinalis subscripsi.
† Ego Laborans Presb. Card. S. Marie Transtiberim tit. S. Callisti subscripsi.
† Ego Pandulphus Presb. Card. Basilice XII Apostolorum subscr.
† Ego Albinus tit. S. Crucis in Hierusalem Presb. Card. subscr.
† Ego Alexander Presb. Card. tit. S. Susanne subscr.
† Ego Iacintus S. Marie in Cosmedin Diac. Card. subscr.
† Ego Gratianus SS. Cosme et Damiani Diaconus Card. subscr.
† Ego Octavianus Sanctorum Sergii et Bacchi Diaconus Cardinalis subscr.
† Ego Gregorius S. Marie in Porticu Diaconus Card. subscr.
† Ego Ioh. Felix S. Eustachii Diac. Card. iuxta Templum Agrippe subscr.
† Ego Iohannes S. Theodori Diaconus Card. subscr.
† Ego Bernardus S. Marie Nove Diaconus Card. subscr.
† Ego Gregorius S. Marie in Aquiro Diaconus Card. subscr.
Datum Laterani per manum Moysis S. Romane Ecclesie Subdiaconi, vicem agentis Cancellarii, secundo Id. dec. Anno MCLXXXVIII. Pontificatus vero Clementis Pape III. anno primo.