Il Pontefice Innocenzo III scrive all’arcivescovo di Pisa (Ubaldo), rimproverandolo di aver ricevuto il giuramento di fedeltà a favore della chiesa Pisana da Guglielmo marchese di Massa e Giudice di Cagliari, mentre un tal giuramento dovea prestarsi a favore della chiesa Romana, e della sedia Apostolica, siccome signora e padrona del Giudicato di Cagliari, e dell’isola di Sardegna. Gli ordina in conseguenza di proscioglierlo dal vincolo di un tal giuramento, adducendo argomenti giuridici per provare, che la sola chiesa Romana, non però gli arcivescovi Pisani, era in dritto e possesso di esigerlo e di riceverlo.

Dal Fara, De reb. Sard., lib. II. pag. 222-23. – Ediz. Torin. (1)

Innocentius Pisano Archiepiscopo.

Si diligenti penses animo, quid illa tabernaculi arca significet, in qua cum tabulis virga, simul et manna sunt, iubente Domino, condita, nequaquam nos tibi scripsisse dure et aspere reputares, cum in pectore Romani Pontificis, qui ab universis ecclesiarum praelatis pie, Deo auctore, dignoscitur, et virga correptionis, et manna debeat esse dulcedinis, ut altera foveat humiles et devotos, altera rebelles feriat et puniat delinquentes. Hinc est quod illius vulneribus sauciati, quem Samaritanus duxit in stabulum, vinum adhibetur, et oleum, ut miti commonitionis et exhortationis oleo delinquentium vulnera foveantur, vinoque ecclesiaticae severitatis curentur. Licet igitur ex iis, quae praemisimus, conceptis monitis nostris, et mandatis, quibus nisi fuimus fraternitatem tuam frequenter inducere, ut dilectum filium nostrum Villelmum marchionem Massae iudicem Calaritanum iuramento fidelitatis absolveres, tibi et ecclesiae Pisanae praestito, quod nobis et ecclesiae Romanae praestare debuisset, id incunctanter debuisses exequi, et renuisti tamen: idcirco, non solum asperitate verborum, sed exequutione forsitan potuissemus in te procedere ecclesiasticae disciplinae: cum iam dictus iudicatus Caralitanus ad ius, et proprietatem beati Petri pertineat, sicut tota Sardinia ad nullum alium pertinet, nec ex medietate, nec ex parte, nec sit quidquam rationabiliter adlegatum, quare tibi licuerit, pro te, vel ecclesia tua a praedicto marchione Massae iudice Caralitano fidelitatis exigere iuramentum. Super alio vero articulo, taliter respondisti, quod ab eo tempore, quo fuisti adsumptus ad praelati officium, iuramentum fidelitatis, pro sede Apostolica, ab ipsis iudicibus accepisti. Scias tamen per archiepiscopum Villanum praedecessorem tuum, virum magnae auctoritatis et honestatis, qui longo tempore in curia romana extitit, ac postea creatus cardinalis plenius quoque novit consuetudines, et statuta; scias per omnes antecessores tuos, qui fuerunt viri magnae auctoritatis, secus factum fuisse, secusque de antiqua consuetudine tenuisse, cum nihil ipsis hactenus ab apostolica sede fuerit obiectum. Nos igitur, his, et aliis, quae dilectus frater magister Bandinus nuncius tuus proponere voluit, plenius circumspectis, non intelleximus te, vel ecclesiam tuam, super hoc, aliquo iure subnixam, quo valeas a mandati nostri exequutione rationabiliter excusari, cum auctoritatem sedis Apostolicae non ostendas, per quam a praedictis iudicibus Caralitanis tu, et antecessores tui fidelitatis exegeritis iuramenta, nec praescriptione aliqua muniaris, cum, secundum confessionem tuam, nec tu, nec ecclesia Pisana fueritis in quasi possessione iuris exigendi huiusmodi iuramentum, quod per sedem Apostolicam ab ipsis iudicibus receptum fuisse fateris: per quod constat ecclesiam Romanam semper in quasi possessione fuisse, cum, pro ea, ministerio tuo, et antecessorum tuorum exactum fuerit, et praestitum iuramentum: ab eo namque possideri quid dicitur, cuius nomine possidetur. Si vero dicatur, quod nomine tuo, et antecessorum tuorum, et non nomine nostro, et ecclesiae Romanae, saepe nominatum iuramentum fuerit exactum, potest inferri quod iuramentum praestitum de conservando iure et honore sedis Apostolicae fuerit violatum. Unde liquet retineri non posse quod, contra iuramentum huiusmodi fuerit scienter obtentum, quia, etiam secundum hoc, locum praescriptio habere non potest, cum in praescriptione rerum ecclesiasticarum bona fides, et iustus titulus exigantur; et si locum habere potuisset praescriptio, adhuc praescriptio isthaec centenaria non est, quae sola currit contra Romanam ecclesiam posse probari.

NOTE

(1) Ved. Anton. August. Decret. antiq. Collect. III. Lib. II. pag. 315. Raynald. Annal. Eccl. Continuat. Baronii, ad ann. 1205. N.° 66. – Decret. Lib. II. Tit. XXVI. De praescript. Cap. 17.