Ubaldo Visconti, giudice di Gallura e di Torres, e Pietro II, giudice di Arborea, intervengono per mezzo di loro rappresentanti alla elezione degli Arbitri per la conclusione della pace fra i Gherardeschi, i Pisani, Volterrani, Lucchesi, molti signori del contado, varie repubbliche, e comunità della Toscana (1).
(1237 [1238 sti. pis.], 5 aprile).
Dal Maccioni, Difes. dei Conti dei Donorat. Tom. II. pag. 51 e seg.
In nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti, amen. Ex huius publici instrumenti clareat lectione. Qualiter Sigerius q. Ugolini Schiacciati, et Galganus q. Heldithi Vicecomitis, et Lambertus Paganelli Capitanei sicut dicebant, et cofitebantur Vicecomiti maiorum, et eorum partis; Capitaneo nomine pro dictis Vic., et pro omnibus et singulis hominibus, et personis partem Vic. tenentibus et faventibus, et pro tota ipsa parte, et etiam pro Monaco Vicecom. absente, et pro Galgano q. Ugolini, et Uguccionello, et Alberto q. Sigerii Pancaldi, et Ugolino Pancaldi, et Gisberto eius fratre, et Bernardo Iudeo, et Gottifredo eius filio, et Fraepane q. Giocti, et Gotthifredo filio Guilielmi, et Hubaldo, et Lamberto, et Helditho q. Alberti Pisciae, et Fraepane q. Heldithi, et Gottifredo q. Ildebrandini Guintavalli, et fratre eius, et Ildebrandino Casampisa, et eius filio, et Raynerio q. Gerardi Fulcule, et pro Saulle q. Albithelli Vic., et pro illustri viro domino Hubaldo Gallurie. Turrit., et pro omnibus aliis, et singulis eorum, et cuiuscumque eorum, et dictae partis fautoribus et cohaiutoribus, et consanguineis, et fidelibus et amicis etc… et etiam ipsi Sigerius, et Galganus, et Lambertus procuratores constituti a Galgano q. Ugolini, et Uguccionello, et Alberto Germanis q. Sigerii, et Ugolino, et Gisberto germanis quondam Soldani, et Bernardo Iudeo, et Gotthifredo eius filio, et Fraepane quondam Ghiotti, et Gotthifredo filio Guilielmi, et Hubaldo, et Lamberto Germanis q. Alberti Piscie, et Fraepane q. Heldithi, et Gottifredo q. Ildebrandini Guintivallis Vic. pro se ipsis, et pro illustri viro domino Hubaldo Vic. Iud. Gallurie, et Turritane, et pro Iohanne q. Hubaldi Vic., et pro omnibus, et singulis consortibus ipsorum partem tenentibus, etc… Et Guelphus de Porcari quond. Ugolini pro se, et suo nomine proprio, et pro omnibus et singulis suis cohaiutoribus, et fautoribus, et consanguineis fidelibus et amicis, et idem Guelfus procurator constitutus a domino quondam Ugolini Paganelli de Porcari ad faciendum compromissum pro se Orlandino in subscriptis arbitris preter qui de discordia, et lite, quam habet vel habere sperat cum domino Raynerio Comite de Bulgari de facto Masse, et eius curie, et iurium, que in illis clare memorie Guilielmus Marchio Masse et Iudex Kalleritanus noscitur habuisse ipsi nobili viro Orlandino a Summo Pontifice custodienda, vel tenenda commissa, de quibus non compromictit sicut continetur in sceda mandati rog. ab Hermanno Bernardi notario de Luca, et a me Paccio notario visa procuratorio nomine pro eo, etc (2)… et Bonifatius de Abbate quond. Stephani procurator, actor et sindacus, et responsalis domini comitis Tegrini Tuscie Palatini, et potestatis Pisane civitatis, protestario nomine pro comuni Pisano, et ipsius comunis constitutus ab ipsa potestate potestario nomine, et consensu, et authoritate senatorum, una cum ipsis senatoribus sicut continetur in cartha mandati confecta a Tado quond. Salcriben. iud. et notar. publico scriba cancellerie Pisarum ad hec infrascripta fienda vid. Ad compromictendum, et compromissum faciendum in venerabilem fratrem Gualterium priorem fratrum predicatorum de Pisis, et Ugucionem de Caprona, et Gualterium de Calcinaria, et etiam ad compromictendum in eosdem libere, et ad eorum dictum, et arbitrium de controversiis, et litibus, et discordiis, guerris, inimicitiis quas capitanei partis Vic. maiorum, et ipsi Vic., et nominatim illustris vir dominus Ubaldus Vic. Iud. Gallur. et Turrit., et Monacus Vic. et comes Rodulfus de Capraria, et Lambertus Solfa tutores Iohannis q. Hubaldi Vic. tutorio nomine pro eo et ipse, et Sigerius q. Hugolini Vic., et Galganus Huldecthi, et Galganus Hugolini, et Uguccionellus, et Albertus q. Sigerii, et Ugolinus, et Gisbertus Germani, et Bernardus Iudeus, et filius, et Fraepanis Ghiochti, et Gottifredus Guilielmi, et filius Alberti Piscie, et Fraepanis Heldithi, et Gotthifredus q. Ildebrandini Guintavallis, et frater, et Hildebrandinus Casampisa, et filius, et Raynerius Fulcinus, et Prosavalle quond. Albinelli, et Lambertus Paganelli, et filius, et Bartholomeus Paganelli, et Hubaldus eius frater, et comes Rodulphus de Capraria, et comes Iacobus de Bizerno, et Guelphus de Porcari q. Ugolini, et Malpilius de Sancte Miniate, et filii eiusdem Malpilii, et frater pro se, et pro aliis dicte partis, et dictam partem tenentibus, et habentibus cum comuni Pisano, et eius cohaiutoribus Pisane civitatis, et cum omnibus, et singulis qui partem Pisani comunis fovebant, et fovent, et cum domino Raynerio comite de Bulgari pro se, et omnibus, et singulis de domo Gherardesca, et cum Gherardo, et Guidone quond. Raynerii Boccii, pro se, et omnibus et singulis hominibus, et personis de domo Sex mundi, et nominatim cum magnificis et illustribus viris dominis comitibus Guidone, et Treghrino, et Aghinolfo Dei gratia Palatinis pro se ipsis, et omnibus, et singulis hominibus, et amicis, et fidelibus eorum, et cum magnifico et illustri viro domino petro Iud. Arboree, et cum comune, et hominibus Vulterrane civitatis, et eius districtus, et cum nobilibus viris DD. de Versilia, et Lunisgiana, et Carfagnana, qui prestitere auxilium et favorem Pisano comuni, et cum Bercardino de Bozano, et filiis, et Ildebrandino de Monte Magno, et filiis, et Manfredo de Monte Magno, et filiis, et cum eorum omnium fidelibus, et amicis, sive omnibus Pisani comunis, etc… et generaliter cum omnibus, et singulis aliis amicis, et cohaiutoribus Pisani comunis pro comuni Pisano procuratorio nomine, et sindicatus pro iam dicta potestate potestario nomine pro comuni Pisano, et pro ipso comuni ex altera posuerunt in predictos venerabilem fratrem Gualterium priorem fratrum predicatorum de Pisis, et nobiles viros Gualterium de Calcinaria, et Uguccionem de Caprona omnes, et singulas predictas controversias, et lites, et discordias, et guerras, et inimicitias, et guasta, et damna, et perditas, et amissiones, et dannificationes, et destructiones, et ablationes, et extorsiones, et exationes, et pignorationes, et condemnationes, et forbannitiones, et iniurias, violentias, et molestias, et rapinas, et offensiones, et gravationes, que sunt inter predictas partes, et inter predictos, et de predictis omnibus, et singulis in eos compromiserunt libere, et ad eorum dictum et arbitrium, quos ad predicta arbitros, laudatores, et arbitratores, ut dictum est eligerunt et fecerunt, diffinienda ab eis concorditer, eorum libero arbitrio una vice, vel pluribus dante predictis arbitris balium et potestatem citandi eos, et sine perentorio, et here modicio, et ferendi sententiam, seu laudamentum, aut arbitrium, et pronunciandi, et interloquendi concorditer, et etiam petitione non facta, et etiam causa non cepta, et die feriato, et etiam die solemni, et aliqua partium absente, et etiam utraque, et etiam altera parte presente, et contradicente, et etiam faciendi legere eorum pronuntiationes et dicta, et interlocutiones per alium quem voluerint, et ubi voluerint, et una vice, et pluribus, et cum scriptura, et sine scriptura, et predicti Sigerius, et Galganus et Lambertus capitanei ut dictum est predictorum Vic., et eorum partis capitan. nomine pro eis, et pro omnibus et singulis hominibus, et personis partem Vic. tenentibus, et pro tota ipsa parte, et pro Monaco Vic. tenentibus, et pro tota ipsa parte, et pro Monaco Vic. absente, et pro illustri viro domino Hubaldo Vic. Iud. Gallur., et Turrit., et pro omnibus, et singulis eorum, et cuiusque eorum, et dicte partis fautoribus, et cohaiutoribus, et consanguineis, et fidelibus, et amicis, et etiam quisque eorum pro se, et suo nomine proprio obligando se, et suos heredes, et bona, et etiam omnium predictorum, et singulorum negotium in his gerendo pro quibus compromictunt, et etiam ipsi idem Sigerius, et Galganus, et Lambertus procuratores subscriptorum Vic., quorum sunt procuratore, procuratorio nomine pro eis, obligando eos, et eorum heredes, et bona procuratorio nomine, etc… et etiam convenerunt, et promiserunt per stipulationem solepnem predictis arbitris, et cuique eorum in solidum facere, et complere, et observare, et obedire, et firmum tenere totum, et quidquid, et ea omnia, et singula, que suprascripti arbitri concorditer de predictis, et super predictis, que in eis compromictuntur, vel eorum occasione dixerint, vel laudaverint, sive statuerint interloquendo, vel diffiniendo concorditer una vice, vel pluribus, et in securitatibus dandis, et prestandis una vice, vel pluribus, et obligationibus faciendis, et venire ad locum de quo sibi dictum fuerit, et ibi stare, et audire ea, que dicti arbitri dicere voluerint quoties suprascripti arbitri, vel aliquis eorum per se, vel per literas, vel nuncium eis, vel alicui eorum dixerint, seu dicendo mixerit, vel dixerit, vel dicendo mixerit ad voluntatem ipsorum arbitrorum, et inde non recedere contra eorum voluntatem, et contra ea, vel aliquod eorum non venire, nec facere, nec fieri facere per se, vel per alium aliquo iure, vel modo omni fraude, et sophismate remoto, et quod facient ita quod predicti omnes, et singuli pro quibus compromictunt facient, et adimplebunt, et observabunt, et obedient et firma tenebunt ea omnia, et singula que predicti arbitri concorditer de predictis, sive super predictis que in eis compromictuntur dixerint, vel laudaverint sive statuerint, vel preceperint concorditer una vice, vel pluribus, et quod contra ea, vel aliquod eorum non venient, nec facient; nec fieri facient per se, vel per alium aliquo iure vel modo omni fraude, et sophismate remoto, dum tamen predicti tutores suprascripti Iohannis pro predicto Iohanne teneantur tantum tutorio nomine. Si vero predicta omnia, et singula predictorum non fecerint, et non observaverint, aut omnia predicta facta, et observata non fuerint, sive contra predicta, vel aliquod predictorum fecerint, vel factum fuerit, marcas decem milia argenti pro pena, et nomine pene suprascripto Bonifacio procuratori, et sindaco Pisani comunis pro ipso comuni Pisano recipienti in solidum, et etiam predictis arbitris, et cuique predictorum arbitrorum in solidum solvere, et dare convenerunt, et per stipulationem solemnem promiserunt, et obligaverunt se, et eorum heredes, et bona predicti tamen tutores in eo quod tutorio nomine faciunt, et obligant se tantum tutorio nomine pro suprascripto Iohanne, et suprascriptum Iohannem, et eius heredes, et bona, renunciando omnibus iuribus, et constitutis, et legibus, et constitutionibus, et defensionibus, et auxiliis, et omni iuri, tam ecclesiastico, quam civili, una se a suprascriptis, seu ab aliquo suprascriptorum, seu a supra scripta pena tueri, vel iuvari, aut liberari possent, vel aliquis eorum posset; etc… Hoc actum est inter suprascriptas partes. Quod si contigeret, quod pro aliquo, causa, vel occasione pena commicteretur, quod compromissum non ideo solvatur, sed perseveret, et quod pena commissa, vel prestita contractus in suo robore perseveret, et in tali ordine me Paccium notarium, et Bonaccursum Iud., et notarium de Patrignano, et Hermannum Bernardi de Luca, et unumquemque nostrum hec suprascripta scribere rogaverunt. Acta sunt hec in ecclesia Sancti Dalmatii edificata in pede podii castri Sancte Marie in monte Lucane Dioecesis presentibus Guidone Galli de Pisis, et Christiano, et Ruberto de Castro suprascripto iuris peritis, et Ildebrandino Henrici Cigoli, et Niccoletto Follianello de Pisis testibus ad hec rogatis. Dominice incarnationis anno millesimo dugentesimo trigesimo octavo inditione decima nonis aprilis etc.
Ego Paccius de Vico imperiali aut. notarius hec omnia suprascripta a me, et suprascriptis Bonaccurso, et Hermanno iudicibus, et notariis, et a quolibet nostrum rogata, rogatus scripsi atque signo meo firmavi.
NOTE
(1) L’intervento di Ubaldo, giudice di Gallura, e di Torres, al presente atto di compromesso, ed al seguente atto di pace del 7 novembre di questo stesso anno 1238, si può ben comprendere, giacché egli apparteneva alla famiglia, ed alla parte dei Visconti; ma non si comprende, o diremo meglio non si ricava da questi due atti, né da verun altro contemporaneo, la ragione per cui v’intervenisse eziandio Pietro II giudice di Arborea, e quale interesse potesse egli avere nei dissidii fra i Gherardeschi, i Pisani, Volterrani e Lucchesi, e varie repubbliche e comunità della Toscana. Può soltanto conghietturarsi, che ciò egli facesse nella qualità di alleato, od amico della repubblica di Pisa.
(2) Il Pontefice Gregorio IX avea dato in custodia nel 23 gennaio 1235 la rocca di Massa, e il castello di Potenzolo a Orlandino Ugolino de’ Porcari, perché, dopo la morte di Guglielmo marchese di Massa, e giudice di Cagliari, che n’era il possessore, l’uno e l’altra erano devoluti alla Chiesa Romana (Ved. sopr. cart. N° LIII).