Lettere comminatorie di Giovanni marchese di Monferrato, con le quali, nella sua qualità di arbitro eletto per compromesso, ingiunge nuovamente a Pietro re di Aragona, e di Sardegna, sotto pena di centomila fiorini, di mettere e consegnare in suo potere la città, e gli uomini di Alghero, con le sue pertinenze, per ritenerle fino a sentenza definitiva sulle questioni vertenti per tal causa tra il detto sovrano, e i Genovesi; e ciò in un termine prefinito, trascorso il quale, senza eseguire tale consegna, dovesse lo stesso re rimettere i Genovesi nella possessione materiale del mentovato luogo di Alghero, dalla quale egli li avea levati con le armi, e con la violenza.
(1361, 27 dicembre).
Dai Regii Archivi di Corte di Torino, Genova, Categ. Document. antichi, Serie 1.a, Mazz. IX. Num. XXVII.
In nomine Domini amen. Nos Iohannes Marchio Montisferrati Imperialis vicarius etc. arbiter arbitrator et amicabilis compositor et comunis amicus comuniter electus et assumptus inter Serenissimum Principem dominum Petrum Dei gratia regem Aragonum etc. seu dominum Franciscum de Perillonibus militem camerlengum, ac procuratorem, et procuratorio nomine ipsius domini regis ex una parte, et magnificum fratrem, et compatrem nostrum dominum Symonem Bucanigram Dei gratia ducem Ianuensem, et Commune Ianue, seu dominum Leonardum de Montaldo syndicum et procuratorem, sindicario et procuratorio nomine dictorum domini ducis, et communis Ianue ex parte altera, prout de compromisso in nos facto constat publico instrumento scripto abreviato, et in publicam formam reddacto per Stibiotum Stibium notarium et canzellarium nostrum sub anno Domini millesimo tercentesimo quinquagesimo nono, indictione duodecima, die nono mensis aprilis.
Recolentes, quod anno Domini millesimo tricentesimo sexagesimo indictione tertia decima, die vigesimo septimo marcii proxime preteritis (1) vigore compromissi predicti et baylie nobis ex forma ipsius atribute inter dictas partes super guerris et discordiis tunc vigentibus pronunciavimus pacem perpetuo duraturam, ad cuius pacis conservationem noster animus anhelabat cujus causa locum Alegherii in insula Sardiniae situati per dictum dominum regem in nostri fortia pronunciavimus poni debere sub pena centum milium florenorum. Affectantes finaliter locum ipsum in gremium communis Ianue reverti, de quo fuit per vim et violentiam extirpatus; quodque facta pronunciatione predicta elapso modico intervallo dictus dominus Franciscus de Perilionibus ad nos venit cum verbis maxime lamentele coram nobis asserens, et proponens, quod honor prefati domini regis per nos in tantum ledebatur ex impositione pene predicte centum milium florenorum, quod hujusmodi causa tota pax disolveretur propter indignationem regiam inde protinus secuturam nisi fieret revocatio dicte pene centum milium florenorum, ea potissima ratione, quod tot sudoribus regiis, totque cedibus baronum, et nobilium antecessis, fuerat acquisitus locus ipse, quod tali forma penali in nostri potentiam nullatenus poneretur; et quod dominus rex predictus locum predictum Alegherii, amota dicta pena, ad omnem nostram requisitionem in manibus nostris poneret, et contentaretur, quod de ipso fieret ad nostre libitum voluntatis, quia in hoc ad honorem regium, et non ad comodum tendebatur, et de hoc sub legali, et militali fide sua certissimum nos reddebat. Tunc vero dixerimus domino Francisco predicto, qualiter possumus esse securi, quod, revocata dicta pena, dominus rex predictus dictum locum Alegherii nobis tradat, ipse autem nobis responderit, quod non solum locum Alegherii, sed etiam medietatem regnorum suorum ipse dominus rex in fortia nostra poneret ad omne nostre placitum voluntatis, et quod major pena erat juramentum regium, quam pena centum milium florenorum, et honorifice sine dicta pena nobis per dictum dominum regem fieri poterat traditio dicti loci, et quod non crederemus ullo modo dictum dominum regem velle esse perjurum, sed quod pro cetero non obstante quod fieret revocatio dicte pene dictus dominus rex pacem, et contenta in instrumento pacis liberaliter approbaret, et ipsum locum daret nobis ut supra quocienscumque esset pro parte nostra per aliquem nostrum ambaxiatorem, vel nuncium requisitus, et ultra si contingeret, quod nullo modo credebat, dictum dominum regem ipsam traditionem dicti loci nobis facere nolle, retinebamus nobis omnem bayliam, ipsam penam et fortiores iterum imponendi, ita quod nullo modo vel colore tantum honorem regium pretermittere valebamus, et si sic per nos fieret dictus dominus rex de nobis, vel ipso causam querimonie non haberet, sed si contrarium fieret per eum possemus penam indicere, et pronunciare sicut expedire tunc nostro judicio, et arbitrio videretur; et hec non semel tantum, sed pluries, et pluries nobis per dictum dominum Franciscum fuerint replicata diversis diebus et horis. Dubitantes pacem ipsam tot laboribus, et sudoribus, summisque vigiliis acquisitam inde posse totaliter perturbari, et in premissis dictis et promissionibus ejusdem domini Francisci fiduciam acceptantes, moti fuimus ad ipsam penam revocandam per publicum instrumentum, aliis penis contentis in dicta sententia reservatis, ac freno et habenis in nostra manu retentis, silicet baylia nostra super ipsa pena indicenda et majori, et aliis pronunciandis, prout videretur consonum menti nostre. Cumque Stibiotum predictum canzellarium et secretarium nostrum in cujus mente predicta omnia et quecunque alia circha pacem ipsam tractata coram nobis, aliqua secreta, et aliqua publica juxta singulorum oportunitatem fideliter rescidebant, ad prefatum dominum regem duxiremus transmitendum non solum ut per prefatum dominum regem observarentur pronunciata per nos circha restitutionem castrorum nobilium de Auria, sed specialiter ad requirendum ipsum dominum regem publice, ardentius et secrete, quod nobis juxta dictas promissiones nobis factas daretur plena possesio loci Alegherii supradicti, ipseque dominus rex responderit oretenus et per literas quod de hoc nos faceret omnino contentum, licet actum nostri contentamenti non atingerit usque modo, et adhuc expectemus ambaxiatorem suum, quem ut suis literis nobis scripsit, ad nos immediate transmitit nobis super hoc responsorum, ita quod poterimus contentari. Et ex adverso pensantes ambaxiatam nobis expositam ex parte dicti domini ducis per ambaxiatores suos, videlicet dominum Bertholomeum Bucanigram fratrem et capitaneum suum, Nicholaum domini Levantini, et Iannetum Campanarium inter cetera continentem, et primo et specialiter, quod declaremus quid de loco Alegherii fieri deberet si esset positus in virtute nostra. Item quod pronunciemus super facto Corsice. Item quod pronunciemus dictum dominum regem incidisse in pena compromisi etc. Et demum requisiverint nos ambaxiatores predicti, ut renunciemus omnibus bayliis nobis datis, et reservatis ex forma compromissi predicti; quia die presentem immediate sequenti, dictis bayliis renunciare speramus. Ideo cupientes jura, et honores dicti domini ducis et communis Ianue velluti propria in quantum est nobis magis possibile conservare, eosque dominum ducem, et commune tutis prevenire consciliis, ut si, quod non credimus, prefatus dominus rex dictum locum in nostri fortiam ponere denegaret, et nostro proposito falleremur, dicti dominus dux et commune Ianue omne illud juris, quod eisdem possumus reservare, inveniant suis loco, et tempore eis clarum, et ut quod serenitate cupimus refulgere, vi alicujus nequitie si sequeretur quod absit, non valeat cum turbine corruscare, sed nostrum propositum laudabile finaliter assequamur; et etiam quia vita, et mors nostra, sicut cujuscunque in manu Dei sunt, et ne si morte preveniremur ob id dicti communis Ianue jura remaneant super hoc articulo obscuritate confusa, sed potius lucida et aperta, auctoritate et vigore bayliarum nobis concessarum ex forma dicti compromisi, et prorogationis ejusdem, ac etiam ex reservationibus bayliarum, quas nobis duximus continue reservandas, et omni jure, modo, et forma, quibus melius possumus, tenore presentium literarum, quas, ut ad tertiam non valeat devenire, secretas et secretissimas teneri volumus usquequo finalem dicti domini regis dispositionem viderimus super dicto facto loci Alegherii supradicti. Ne si hujusmodi nostra dispositio et voluntas ad aures regias perveniret, forte impediretur traditio dicti loci, quam adhuc nobis fieri cogitamus, caute etiam participato consilio legum doctorum, et jurium peritorum, conscilio quorum cognovimus, quod quia plenam, et absolutam potentiam habemus nobis a partibus atributam, literis sigillo nostro sigillatis, ac etiam verbo sine scriptis pronunciare possumus, et de jure venit per partes inviolabiliter observandum quidquid, et prout menti, et voluntati nostre libet, et nostra fulget in mente. Dicimus, pronunciamus, arbitramur, arbitramentamur, precipimus, ordinamus, et declaramus quod dictus dominus rex sub pena sacramenti per eum, et ejus procuratorio nomine prestiti, ac etiam sub pena centum milium florenorum, non obstante dicta revocatione pene predicte dictum locum Alegherii, cum hominibus, juribus, et pertinentiis suis universis ponat in manibus, et fortia nostra infra tempus contentum in primeva nostra pacis sententia supradicta. et quia notorie et probabiliter nobis constat locum predictum, et terram Allegherii cum finibus, poderio, hominibus, et universis pertinentiis suis jure possesorio dictis domino duci, et communi Ianue plenissime pertinere, et dominum regem predictum vi, et manu armata privasse dictum commune Ianue possessione, et tenuta ipsius loci Alegherii, et pertinentiarum eius; et quia secundum jura communia expoliatus ante omnia restituendus est, eo casu quo infra dictum tempus dictus locus cum dictis pertinentiis, et juribus suis in manibus, et fortia nostra non poneretur ut supra, dicimus, pronunciamus, declaramus, ac arbitramentamur, et ordinamus, quod dictus dominus rex det, et tradat dicto domino duci, et communi Ianue ac restituat ipsis domino duci, et communi possessionem, et tenutam corporalem, et quasi dicti loci et terre Alegherii in insula Sardinie situati, cum omnibus et singulis juribus, et pertinentiis spectantibus ipsi loco, et poderio ejus, et ad dictam possessionem, et tenutam dictis domino duci, et communi restitueudam infra menses sex a die notificationis hujusmodi nostre pronunciationis ei facte oretenus, vel per literas numerandos sub dictis penis dictum dominum regem ex certa scientia condepnamus; ut si prefatus dominus rex ex honestate propria, et ambaxiatorum suorum promissionibus ejus parte factis restitutionem plenariam dicti loci Alegherii facere recusaret, vigore et metu penarum supradictarum restitutionem ipsam facere compellatur. Has autem literas nostras ad eternam premissorum omnium memoriam conscribi fecimus, et nostri sigilli munimine roborari.
Datas in castro nostri Montiscalvi in cubiculari camera nostra anno Domini millesimo tricentesimo sexagesimo primo die vigesimo septimo mensis decembris, decima quarta indictione.
Ego Stibiotus Stibius canzellarius dicti domini marchionis precepto eiusdem domini marchionis predicta scripsi.
NOTE
(1) Ved. sopr. Cart. Num. CXXV. Pag. 791.