Giovanni Burdonese, cittadino, e ambasciatore del Comune di Pisa, chiede a Pietro III. visconte di Basso, e giudice di Arborea, che a forma della delegazione a lui fatta dal re di Aragona nel 1338 pronunci, e decida sopra le occupazioni fatte da alcuni sardi e catalani di parecchie terre e castella spettanti al detto Comune di Pisa. Risposta del mentovato giudice di Arborea, che ricusa l’incarico affidatogli, e dichiara di non volersi intromettere in tali questioni, e pronunciarvi giudizio.
(1340, 10 maggio).
Dall’I. R. Archivio delle Riformagioni di Firenze, Classe XI. Atti Pubblici, Distinzione 3.a, Tom. 23, Docum. N.° 25. (1)
In Dei nomine eiusque gratia Amen. Ex hoc publico instrumento omnibus pateat evidenter, quod dominus Iohannes Burdonensis iuris peritus, civis pisanus, sindicus et procurator pisarum communis ut patet per cartam inde rogatam et firmatam a Michele filio quondam riddiani de Cassano Dominice incarnationis millesimo trecentesimo tricesimo nono inditione septima decimo kalendas novembris, secundum cursum pisanorum, a me Iuliano notario infrascripto visam et lectam, sindicatus et procuratorio nomine pro dicto Communi, existens in presentia magnifici et potentis domini domini Petri Vicarii (2) de Basso Dei gratia iudicis Arboree, cum eius reverentia dicit et proponit quod illustrissimus Princeps dominus Petrus dei gratia rex Aragone, Valentie, Sardinie, et Corsice comesque Barchinone, eidem supradicto domino Petro iudici Arboree cum reformatoribus insule Sardinie deputatis vel etiam deputandis tempore datarum infrascriptarum licterarum delegavit omnes questiones quas commune pisanum habet seu habere sperat et sperabat tempore datarum infrascriptarum licterarum contra ser Duodum Soldani Burgensem Ville Ecclesie, magistrum Arnaldum Meneschal dominum ville Musey, Guillelmum Darques Catelanum habitatorem Sassari, et Bernardum de Valle Catelanum sicut apparet per licteras illustrissimi principis supradicti domini Petri regis predicti, quarum tenor infra describitur, videlicet Petrus Dei gratia Rex Aragone, Valentie, Sardinee, et Corsice, Comesque Barchinone egregio viro Petro Vicario (3) de Basso iudici Arboree, nec non dilectis nostris reformatoribus insule Sardinee per nos nunc deputatis vel etiam deputandis salutem et dilectionem: pro parte nobis devoti et fidelis Pisarum Communis fuit nobis demonstratum graviter conquerendo quod gravamina infrascripta fuerunt per offitiales nostros in dicta insula dicto Communi et eius offitialibus in eadem illata contra ius et conventiones pacis inite inter illustrissimos dominos Reges Iacobum avum et Alfonsum genitorem nostros eximie recordationis ex una parte, et dictum Commune ex altera, videlicet quod offitiales nostri dederunt Duodo Soldani burgensi ville Ecclesia in solutum certe pecunie quantitatis quam dictus Duodus asseruit sibi deberi per dictum Commune quandam villam vocatam Palus de vigna (4) sitam in dicta insula in curatoria de Tregenda et de Guippi (5) et in eiusdem ville ipsum Duodum in possessionem plenariam induxerit; Insuper magister Arnaldus Menescal cuius est villa supradicta Musey (6) fecit condempnari quosdam homines ville Guippi iuso qui dicti Communis esse dicitur in ducentis libris Alfonsinorum Minutorum, eo quia ipsi homines ut dictus magister Arnaldus asserit occiderant infra confines dicte sue ville Musey boves in certo numero, cuius condempnationis occasione Gubernator nunc generalis dicte insule mandavit offitiali qui tunc erat dicti communis pisarum in dicta insula ut compelleret dictos condempnatos ad solvendum dicto magistro Arnaldo quantitatem pecunie supradictam, et quoniam dictus offitialis Communis Pisarum id non fecit cum non posset vel deberet id facere eo quia dicti condempnati sint vagabundi nichil habentes in bonis precepit dictus Gubernator hominibus universitatis dicte ville Guippi iuso (7) ut pecunie summam predictam exsolverent magistro Arnaldo memorato, pro cuius quidem quantitatis pecunie predicte condempnatione idem Gubernator fecit et sequestrari mandavit redditus villarum quas dictum Commune habet in dicta insula usque in dictam quantitatem ducentarum librarum; subsequenter conqueritur dictum Commune quod Guillelmus Darques catelanus habitator Sassari petit ab eodem communi magnas pecunie quantitates et rerum quas dictus Guillelmus asserit sibi fuisse disraubatas de quadam cocha tunc existente in portu pisarum cuius disraubationis occasione dictus Guillelmus sententiam ut asserit obtinuit, intendens pretestu dicte sententie de bonis dicti communis usque ad concurrentem quantitatem sibi ut dicitur debitam occasione predicta habere licentiam pignorandi, capiendi, et ea totaliter distrahendi quousque eidem Guillelmo fuerit integre satisfactum. Preterea intelleximus pro parte dicti communis quod alique possessiones civium pisarum situate in dicta insula sunt occupate per Aragonenses et Catelanos quas ad se asserunt pertinere, que etiam superius dicta dicuntur fieri indebite et iniuste et in maximum gravamen dicti communis et preiuditium manifestum totaliter redundare; Ob quam rem supplicatum nobis fuit ut supra hiis dignaremur de iustitie remedio providere, qua supplicatione benigne admissa attendens quod iustitia est constans et perpetua voluntas unicuique ius suum attribuens, et cuiuslibet principis interest eam unicuique observare et facere observari, volumus vobisque dicimus et mandamus, quatenus vocatis evocandis iam dicta gravamina audiatis, et supra eis faciatis et decernatis quod de iure et ratione fuerit facere, sic quod parti gravate minus debite in predictis exhibeatis debitum ac expeditum iustitie complementum; Procedendo in predictis breviter, summarie et de plano sola facti veritate attenta, iuditiariis strepitu et figura penitus quiescentibus, ac malitiis et diffugiis quibuslibet resecatis; Nos enim commictimus vobis super predictis omnibus et singulis sub forma predicta plenarie vices nostras. Datum Cesarauguste nonis augusti anno Domini millesimo trecentesimo tricesimo octavo, Ex auctoritate Regia. Et Petrus (8) dei gratia Rex Aragone, Valentie, Sardinie, Corsice, Comesque Barchinone egregio viro Petro Vicario (9) de Basso iudici Arboree, nec non dilectis nostris reformatoribus insule Sardinee per nos nunc deputatis vel etiam deputandis salutem et dilectionem. Insinuatione querula pro parte nobis devoti et fidelis communis Pisarum nobis exibita percepimus quod Bertrandus de Valle asserens esse suum et ad eum pertinere quendam saltum positum ut dictus Bertrandus dicit infra confines ville sue decismanti (10) site in curatoria de Nuramini qui saltus esse dicitur infra confines villarum quas dictum Commune habet in dicta insula et quem prefatum commune pacifice possedisse dicitur a tempore pacis inite inter excellentissimos dominos Reges Iacobum avum et Alfonsum recordationis inclite genitores nostros ex una parte, et dictum Commune ex altera cita, fecit citare Vicarium dicti Communis quem ibi tenet et homines dictarum villarum seu ipsorum procuratorem, et contestata lite per eos super premissis dictus Bertrandus obtinuit duas diffinitivas sententias quarum prima fuit lata per Arnaldum de Torrente iuris peritum assesorem gubernatoris generalis regni nostri Sardinee, et altera per Bernardum de Sancto Martino iurisperitum Castri Callari, a qua quidem ultima sententia fuit ut fertur per quendam qui dicebat se procuratorem dicti Vicarii ad nostram excellentiam appellatum, cuius appellationis pretesta ad prosequendam eam quadrimestre tempus parti dicti Communis extitit assignatum, vel quoqumque alio modo factum se habeat: cumque prenominatum Commune propter piratarum ianuensium extrinsecorum armatam que tunc in mari convalebat quamvis asserat ipsas sententias esse nullas non potuit coram nostra presentia citius comparere, non ideo quod dictum Commune ratificet vel ratificare intendat acta sive gesta cum dicto offitiali vel procuratore sed potius improbare, supplicavit nobis idem Commune ut super hiis dignaremur de remedio iustitie providere; nos igitur supplicatione ipsa admissa benigne, vobis commictimus et mandamus quatenus vocatis evocandis de predictis nullitatibus dictarum sententiarum et aliis dependentibus seu emergentibus ex eisdem cognoscatis ac super eisdem faciatis ac etiam decernatis quod de iure et ratione fuerit facere, procedendo super hiis breviter summarie et de plano, sine strepitu et figura iuditii, malitiis, et diffugiis quibuslibet pretermissis; nos enim commictimus vobis super predictis plenarie vices nostras. Datum Cesareauguste nonis augusti anno Domini millesimo trecentesimo trigesimo octavo. Ex auctoritate Regia. Quare supradictus dominus Iohannes nomine quo supra coram me Iuliano notario et testibus infrascriptis inquisivit et requisivit supradictum magnificum dominum dominum iudicem Arboree, quatenus amore supradicti illustrissimi principis domini Petri regis predicti et intuitu Pisarum Communis quod de sua iustitia multum confidit et ad suam ipsius domini iudicis reverentiam de gratia speciali supradictas commissiones de quibus in supradictis licteris et qualibet earum fit mentio, ut iudex delegatus a regia maiestate acceptare dignetur, et in eis et super eis suum ipsius domini iudicis consensum adhibere publica inde scriptura interveniente, et cum supradicti reformatores ut iudices delegati de quibus in dictis literis fit mentio ad executionem supradictarum commissionum intendere valeat, et si renuntiandum eisdem putaverit, et se de dictis questionibus intromittere nolit, suam ipsius declaret voluntatem. Actum Arestani (11) in camera palatii supradicti domini iudicis presente egregio viro domino Mariano de Arborea (12) domino Castri Sociani et Mamille (13), sapiente viro domino Phylippo Mameli decretorum doctore et canonico arborensi, nobili viro Bernardone de Angloria Catelano et Francisco Uta filio domini Iohannis Ute de Arestano, testibus ad hec vocatis et rogatis. Anno Dominice Incarnationis millesimo trecentesimo quadragesimo inditione septima die decimo maii: secundum cursum civitatis Arestani predicte.
In Dei nomine eiusque gratia Amen. Ex hoc publico instrumento omnibus pateat evidenter; quod in continenti eodem die, anno, indictione, et loco, et me Iuliano notario, et testibus supradictis, suprascriptus magnificus et potens dominus dominus Petrus Iudex Arboree audita et intellecta supradicta requisitione facta per supradictum dominum Iohannem Burdonensem nomine quo supra, cum idem dominus Iudex suis plurimis et variis negotiis impeditus ad supradictas commissiones intendere non possit salvo honore regio in hac parte, supradicte delegationi sibi per supradictum dominum regem facte renuntiavit, dicens et asserens quod de predictis questionibus tamquam iudex delegatus una cum supradictis reformatoribus vel alio quocumque modo se intromittere non intendit nec vult, nec de supradictis questionibus in supradictis licteris comprehensis aliquo modo cognoscere, unde supradictus dominus Iohannes nomine quo supra rogavit me notarium ut inde publicum conficere instrumentum.
Actum ut supra.
Signum mei Iuliani cuondam Petri Capulae de Arestano filii, regia auctoritate notarii, qui predictis omnibus interfui, et predictas cartas a me rogatas rogatus scribere scripsi et in formam publicam hanc redegi, cum aliquali rasura non vitio sed errore facta in ultima linea prime carte ubi dicit et legitur quadragesimo.
NOTE
(1) Trasmesso nel 1838 dal Professore Capei alla Regia Deputazione Sarda sopra gli studi di Storia Patria.
(2) Vicarii; errore dell’amanuense. Deve leggersi Vicecomitis, perché qui si parla indubitatamente di Pietro III. Visconte di Basso, e giudice di Arborea. (Ved. Tola, Dizion. Biogr. degli Uom. Ill. di Sardegna, Vol. III. pag. 67. 68.).
(3) Vicario. Legg. Vicecomitii.
(4) L’oppidum Pavi-de-Vinea ricordato dal Fara (De Reb. Sard. Lib. III. pag. 298).
(5) Guippi, ossia la regione di Parte-Hippis.
(6) Nella stessa suddetta regione di Parte-Hippis.
(7) Cioè il villaggio ora distrutto di Ippis inferioris, di cui il Fara, Corograph. Sard. Lib. II. pag. 83.
(8) D. Pietro IV re di Aragona, detto il Cerimonioso.
(9) Vicario. Leg. Vicecomiti.
(10) Decismanti. Probabilmente la lezione è errata, e deve dire Partismontis, o Partemontis, villaggio ora distrutto nella Curatoria di Nuraminis.
(11) Arestai; abbreviatura di Arestani; cioè l’odierna città di Oristano. E Arestani è parola corrotta, derivata dalla latina Auristagnum.
(12) Fratello di Pietro III. di Arborea, che poi gli succedette nel giudicato. Ved. Tola, Dizion. Biogr. dei Sardi Ill., Vol. II, pag. 228 fin. a pag. 234, e Vol. III. pag. 68.
(13) Cioè, Signore delle castella di Goceano e di Marmilla. Ed è sbagliata la lezione Sociani et Marmille: la quale deve dire Gociani et Marmille.