VI
Gli anziani di Pisa eleggono Pietro di Buccio da Cortona giureconsulto in Riformatore ed Inquisitore del regno di Sardegna, per tenere a sindicato gli Uffiziali, che vi avea la Repubblica.
(1314 [1315, stil. pis.], 31 agosto).
Dai Scelti Diplom. Pisani di Flam. Dal-Borgo, pag. 315.
In Sanctissimi Dei Nomine Amen.
Nos Iohannes Riccardi iudex prior antianorum Pisani populi, Bestialinus Familiati. Iacobus Franza Bellomi. Nicolaus Nocchi de Advane notarius. Chellus Rustichelli iudex, Nocchus Benni. Iohannes Magnifici Falconis. Franciscus de Seta. Iacobus Miccari Coriarius. Rainerius Compagni. Et Guccius de Quarata Vinarius antiani eiusdem Pisani populi. Et Iohannes domini Betti de Vico iudex. Bonaccurtius de Colle. Iohannes Facca. Gaddus Gattus. Et Leonardus Frenetti notarius, sapientes viri ab antianis Pisani populi electi, et in eorum presentia constituti, una cum eisdem antianis habentes de his plenam bailiam, et liberam potestatem; auctoritate consilii Pisani populi celebrati in ecclesia s. Sixti, ubi fiunt consilia populi, sub anno domini MCCCXIIII. indictione XII. septimo idus februarii.
Eligimus sapientem virum dominum Petrum Buccii de Cortona iurisperitum in officialem, et modulatorem Pisani comunis in Sardineam, et Gianbertinum notarium de Bolognana, notarium cum eo, in termino novem mensium, incipiendorum die qua pervenerint ad civitatem Pisanam et officium suprascriptum iuraverit, super investigando, inquirendo, vel modulando infrascriptos omnes, et absolvendo, et absolvendos, et condemnando, et condemnandos infrascriptos officiales, qui modulati non sunt, et eorum complevissent officia, tempore quo dominus modulator pervenerit in insula Sardinie, seu complebunt ab inde ad unum mensem proxime venturum, non obstante aliquo privilegio, videlicet, castellanos, et iudices Castelli, seu Castri, vicarium, seu vicarios regni Kallaritani, salinarios salinarum de Kallari, custodes salis; rectores et iudicem, seu iudices Ville Ecclesie; iudices de foro regni Kallarum si ibi sunt; armamentarios armamentariorum, et maiores villarum; operarios omnes regni Kallarum, potestatem, sive potestates, et camerarios domus nostre, et camerarios Pisani comunis in Castello Castri, et in Villa Ecclesie pro comuni Pisano; et eorum, et cuiusque eorum notarios; et eorum, et cuiusque eorum tagliatores grani, et tagliatores grani Castelli Castri, et consules portus Castelli Castri; castellanos, et subcastellanos, camerarios sive habentes in custodia fornimenta castrorum, scilicet castrorum Aque fredde, et eius burgi Orgogliosi, et Chine, et omnes et singulos guelchos, et omnes, et singulos domicellos, et birruarios suprascriptorum officialium, vel aliorem eorum; et sergentes castrorum, et omnes alios qui in dicto iudicatu, sive regno Kallarum fuissent officiales pro comuni Pisarum, et intelligantur officiales, sive duret eorum officium duobus mensibus, sive maiori tempore, seu minori, et etiam substituti, sive vicarii predictorum officialium, vel aliorum eorum quicunque.
Et omnes et singulos ambaxiatores, et provisores, et capitaneos guerre, et etiam vicarium, sive vicarios iudicatus Galluri; potestatem sive potestates Terre Nove, et camerarios in Terra Nova pro comuni Pisano, et eorum, et cuiusque eorum notarios, et iudices de facto; castellanos; et subcastellanos, camerarios, sive custodes fornimentorum castrorum dicti iudicatus Galluri, et eorum burgorum; armamentarios armamentariorum, et maiores villarum; et operarios, et omnes, et singulos domicellos, et birruarios suprascriptorum officialium, vel aliorum eorum, vel sergentes castrorum, et generaliter omnes alios qui fuissent officiales pro comuni Pisano in dicto iudicatu Galluri, qui modulati non sunt, et eorum complevissent officia tempore quo dominus modulator pervenerit in insula Sardinie, seu complebunt ab inde ad unum mensem tunc proxime venturum. Et intelligantur officiales omnes illi, ut supra dictum est in iudicatu Kallari. De eorum, et cuiusque eorum gestis administratis, et neglectis in eorum officiis, et delictis, et excessibus commissis ab eis, vel aliquo eorum, durantibus eorum officiis.
Et in predictis inquirendis, et inveniendis sive investigandis habeat merum, et liberum arbitrium inquirendi, investigandi per inquisitionem, iudicia, et tormenta, et alio quocumque modo, quo placuerit, etiam non servata aliqua iuris solemnitate. Et nihilominus possit procedere prout et sicut ipsi modulatori secundum qualitatem facti, et fame videbitur convenire.
Et quando iverit ad castra Pisani comunis utriusque iudicatus teneatur portare secum in scriptis omnia fornimenta, que esse debent in quolibet castrorum, et cui ipsa fornimenta et a quo recomendata fuerint, et per ipsam scripturam requirere ipsa fornimenta, et videre si ibi sunt. Et si non invenerit, et ibi singulariter, prout data fuerint, et recomendata, condemnet illum, cui comendata fuerint in duplo eius, quod non invenerit ibi de ipsis fornimentis. Et in emendatione ipsorum fornimentorum, que deficerent, quas recomendationes fornimentorum notam camerariorum Pisani comunis in Castello Castri, et in Terra Nova dare teneantur in scriptis dicto modulatori antequam ad castra vadat.
Et possit, et debeant D. modulator vigilem seu vigiles et Castaldicentes Terre, seu comunis Ecclesie, qui modulati non essent, et eorum complevissent officia, vel complebunt infra mensem post adventum D. modulatoris ad insulam Sardinie, de eorum et cuiusque eorum actu, gestu, et administratione, et aliis sicut per dictos officiales Sardinee, et quod dicti vigil, et vigiles, et castaldicentes, et quilibet eorum teneantur et teneatur stare, et parere modulationi dicti officialis modulatoris, sicut predicti officiales Sardinie; et D. modulator teneatur, et debeat omnes qui Moccobellum pecunie, vel aliarum rerum dedissent alicui, vel aliquibus ex predictorum officialium Sardinie Pisani comunis, et omnes qui fuissent mediatores, vel mezzani dictorum Moccobellorum, vel fecissent, seu ordinassent dari Moccobellum alicui, vel aliquibus dictorum officialium condemnando suo arbitrio, prout sibi videbitur, spectata qualitate conditionis, criminis, vel pene, nisi sponte confiteantur ipsi quod dederint Mocobellum, vel fuerint mediatores ipsum Mocobellum esse datum, et conditionem facti ipsius; qui dantes, seu mediatores Moccobelli si ultro confessi fuerint in nihilo condemnentur.
Et qui D. officialis modulator non possit, nec debeat procedere ad condemnandum, seu confiteri facere aliquem predictorum officialium ex dicto, et attestatione contra eum reddito, et reddita ab aliquo, seu aliquibus, quem, vel quos ipse officialis in suo vel pro suo officio condemnasset in solidis quadraginta de pisana moneta, vel inde supra, vel fuisset cameratus vel positus in carcere, nec ex dicto patris, filii, vel germani fratris condemnati.
Et quod D. modulator in sententiis absolutionum, et condemnationum quas tulerit, et fecerit teneatur, et debeat reservare, et expressim dicere, et exprimere, et scribi, et poni facere sic: salvo, et reservato comuni Pisano in perpetuum, et etiam proximo suo successori, tantum quod possit procedere nihilominus contra ipsos officiales tam absolutos, quam condemnatos, si reperiretur illos umquam tempore deliquisse, vel commisisse, ultra ea, que in ipsis sententiis continerentur, aut dolum, vel fraudem in eorum officiis commisisse.
Qui officialis, et modulator teneatur facere condemnationes in Castello Castri de officialibus Sardis, et aliis Sardis absolvendis, et condemnandis ab eo de dicto iudicatu Kallaritano, et de officialibus Sardis iudicatus Galluri, et in Castro Terre Nove de Gallura, et condemnatis debeat assignare ad solvendum condamnas terminum unius mensis, et consignet scripturas condemnationum de Sardis regni Kallaritani comunis Pisani camerariis in Castello Castri. Et de Sardis iudicatus Gallure camerariis Pisanis in Terra Nova.
Qui camerarii dictas condemnationes cum effectu exigere, et recolligere teneantur, et habeant, et habere, et secum ducere teneantur pro dicto suo officio, et in dicto eius officio exercendo duos notarios bonos, e legales forenses, amatores boni status Pisani comunis, et populi, computata persona supradicti Ser Giambertini, et quorum unus sit dictus Ser Giambertinus, qui in simili officio, cum aliquo alio modulatore non fuerint, et famulos quatuor forenses, quorum duo sint ab armis administratores ad minus.
Et habeat pro salario suo, et notariorum, et famulorum suorum predictorum, et vecturis equorum et expensis, eundo, et redeundo, in dicto et predicto termino novem mensium, a comune Pisano libras mille den. pisane monete sine gabella, solvendas ei de pecunia Pisani comunis in duabus paghis, videlicet in prima paga medietatem in civitate Pisana post quam fuerit modulatus; et habeat navigium de Pisis in Sardineam, et de Sardinea Pisas, expensis comunis Pisani, et etiam habeat a comuni Pisano cartas necessarias pro suo officio exercendo.
Et teneatur D. modulator cum dictis suis notariis, et sergentibus discedere de civitate Pisana pro eundo in Sardineam infra quindecim dies proximos, postquam pervenerit ad ipsam civitatem Pisanam. Et in dicta insula Sardinia moram contrahere cum eis pro dicto suo officio exercendo sex mensibus, scilicet quatuor in regno Kallari, et duobus in iudicatu Gallure et postea immediate redire ad civitatem Pisanam, et suum complere officium in residuo dicti temporis novem mensium, postquam redierit ad civitatem Pisanam, ut dictum est ad absolutionem, et condemnationem suorum processuum, et inventos culpabiles condemnet, et condemnare possit, et teneatur suo arbitrio, secundum qualitatem delicti. Ita quod si aliquis dictorum officialium inventus fuerit culpabilis, et habuisse pecuniam, vel alias res contra formam sui officii, ipsam pecuniam, vel alias res teneatur restituere comuni Pisano duplicatam; et duplicatas. Et nihilominus parti, quam leserint teneantur ad emendationem lesionis, et nihilominus condamnet in pecunia, et in privatione officiorum Pisani comunis, seu populi loquentis de hoc. Ita tamen quod privare non teneatur aliquem officialem, nisi pro Moccobello, vel offensione facta in socium.
Teneatur, et debeat ipse offcialis seu modulator de Sardinea in condemnationibus faciendis ab eo, et predictis officialibus assignare, et dare terminum in dictis condemnationibus illis, quos condemnaverit, unius mensis, de solvendo condemnationes factas ab eo de pena quanti pluris fecerit ipsius condemnationes.
Et quod D. modulator possit, et debeat procedere contra quoscumque etiam non officiales recipientes Moccobellum vel prestantes auxilium vel favorem per Moccobellum aliquibus eorum quibuscumque officialibus Pisani comunis insule Sardinie, contra quos possit procedere, prout supra de officialibus recipientibus Moccobellum, et mediatoribus ipsorum Moccobellorum dicitur et continetur. A quibus condemnationibus appellari non possit, nec ipse condemnationes remedio nullitatis infringi possint agendo, vel excipiendo.
Et Dom. Pisanus potestas, et capitaneus Pisani populi teneantur, et debeant ipsas condemnationes omnes, elapso termino predicti mensis, exigere, et exigi facere cum effectu iuribus sui officii infra quindecim dies, ad penam librarum ducentarum den. Pis. monete sui salarii; et nihilominus ad exationem faciendam teneantur simili pena, donec exacte fuerint.
Eius officii modulationis iurisditio declinari non possit ab aliquo qui fuerit antianus populi Pisani, vel notarius antianorum; et eidem modulatori pro suo officio privilegium aliquod antianitatis, vel notariatus antiani, vel aliquod aliud privilegium non possit opponere.
Teneantur etiam vicarii Pisani comunis, qui erunt in Sardinea in regno Kallaretano, et in Gallure, dare et concedere eidem officiali modulatori de masnada Pisani comunis ab equo, et pede, quando, et sicut ipsi modulatori placuerit, et necesse fuerit pro dicto suo officio exercendo. Salvo quod non teneantur ei dare equos pro equitando pro se, et sua familia.
Et teneatur D. modulator cum suis notariis, quos secum habebit pro suo officio exercendo, et facere ire in Castellum Castri, Villam Ecclesie, Domum Novam, et ad castra predicta Pisani comunis, et in qualibet curatoria iudicatum de Kallari, et Gallure, et stare ibidem, et in qualibet terra moram contrahere pro dicto suo officio exercendo secundum quod necesse fuerit, et conveniens.
Qui modulator, et notarius suprascriptus, et alii omnes de sua familia veniant, vadant, morentur, et redeant ad propria suo risico, et periculo, et suis expensis omnibus in omni casu, et eventu.
Et habeat in Sardinea hospitium in qualibet parte ad quam iverit, et steterit pro suo officio, pro se, et dictis suis notariis, et familia, durante dicto officio, expensis illius comunis seu iudicatus, in quo moram pro dicto suo officio exercendo contraxerit.
Et quando D. modulator, pro executione dicti officii steterit in Castello Castri, habeat de sergentibus Castelli Castri sergentes sex, et totidem de sergentibus Ville Ecclesie, quando in ipsa Villa steterit, et quando iverit per iudicatum Kallaretanum, habeat de stipendiariis Pisani comunis ab equo; et quando esset in Gallura, habeat sergentes sex a pede, et habeat etiam D. modulator in scriptis omnes officiales, quos modulare tenetur, et omnia que dicti officiales servare tenentur.
Qui etiam modulator teneatur, cum venerit in Sardineam pro dicto suo officio, perquirere nomina aliorum officialium Pisani comunis qui non erunt modulati, et eos modulare, ut alios quorum nomina habet scripta.
Qui dominus Petrus modulator, deposito dicto suo officio pro predictis omnibus, et pro dicto, et de dicto suo officio teneatur, et debeat cum dictis notariis, et famulis, et familia sua stare, et parere per dies quindecim in civitate Pisana pro sui, et dictorum notariorum, et famulorum, et familie modulatione, et ipsos notarios, famulos, et familiam stare, et comparere facere dicto tempore coram syndico Pisani comunis constituto, et constituendo super modulando rectores Pisane civitatis, et quoscumque alios officiales forenses, et ei parere; et solvere, comuni Pisano quidquid fuerit ab eo modulatus, vel condemnatus, si syndicus predictus fuerit in civitate Pisana, alioquin moduletur per sapientes viros ab antianis eligendos; ita quod non possit eligere aliquem modulatum ab ipso modulatore, vel eius consanguineum usque in quartum gradum, aut socerum, generum, sive cognatum carnalem vulgariter intellectum, vel eius consortem.
Et teneatur et debeat dictus modulator cogere camerarios Pisani comunis in Castello Castri, et camerarios Pisani comunis in Villa Ecclesie, tempore quo ibi fuerit, recolligere introitus, et redditus Pisani comunis, prout sibi modulatori videbitur convenire.
Et habeat iurisdictionem contra vicariam, castellanos, stipendiarios Pisani comunis, et rectores Ville Ecclesie in cogendo ipsos ad dandum auxilium, et favorem predictis camerariis in predicta exactione facienda, et contra dictos camerarios inobedientes, et etiam pendentibus eorum officiis, et eos puniendi, et condamnandi suo arbitrio.
Et quod dictus modulator teneatur in modulatione, quam faciet de supradictis camerariis, quos modulare tenetur, librum introitus, et exitus dictorum cameriariorum reddituum Pisani comunis per calculatores ab antianis Pisani populi eligendos, facere calculare, et videre in curia sua, postquam Pisas redierit de dicto suo officio. Qui calculatores non sint consanguinei alicuius, quem debet modulare, usque in quartum gradum.
Et quod teneatur, et debeat cogere heredes cuiuscumque officialis in suo officio, vel post ipsum officium defuncti, quos ipse modulator possit si invenerit ad solvendum, et restituendum comuni Pisano, et quidquid apparuerit ad ipsum defunctum, pervenisse de bonis Pisani comunis, vel que pertinere possent ad comune Pisanum ita tamen ut in aliquam penam dicti heredes non succedant.
Et habeat similem iurisditionem, et officium contra omnes, et singulos fideiussores, et fideiussorum heredes sicut contra supradictos officiales ad faciendum observare a dictis fideiussoribus omnia, et singula, que in eorum promissionibus continerentur. Et quod contra predictos omnes et singulos contumaces, existentes, possit procedere ad exbamniendum, et condemnandum prout sibi videtur, tamquam si essent presentes, habita eorum contumacia post bamni decretationem pro confessione.
Et quod dominus modulator teneatur mittere preconium in quolibet iudicatu, quando pervenerit, quod nullus Pisanus de officialibus supradictis, qui non sit burgensis alicuius predictorum iudicatuum debeat morari in iudicatu in quo habuerit officium pro comuni Pisano toto tempore officii domini modulatoris, quando erit in iudicatu ubi officialis habuerit officium; et si invenerit aliquem contra facere, habeat eum pro confesso de omnibus, de quibus inquirit contra eum, dummodo primum mitti faciat bamnum in Terra Nova, Castello Castri, Villa Ecclesie, et Domo Nova, non admittet probationem in contrarium. Et quod si invenerit aliquem de dictis officialibus esse in aliquo officio Pisani comunis, de novo non permittat ibi esse. Et quod modulator debeat cogere omnes officiales ad solvendum gabellam pro tempore, quo steterit in officio ultra tempus anni.
Qui modulator supradictus teneatur predictum officium ad dictam electionem de eo factam eo modo, ut supra dicitur, accipere, vel ipsi electioni, et officio renunciare infra tertiam diem postquam dicta electio eidem per syndicum Pisani comunis fuerit denunciata, et presentata. Et si predictam electionem, et officium non acceptaverit, vel ipsi officio et electioni non renunciaverit infra suprascriptam tertiam diem, idem modulator prefata electione et officio careat, et dicta electio ex nunc sit, et esse debeat, et intelligatur cassa, et irrita, et nullius momenti; et in dicto casu modulatori predicto ex dicta electione, et officio, et eius occasione nullum ius acquiratur vel acquisitum sit, aut esse intelligatur contra comune Pisanum, vel eius bona, aut eorum singulares personas Pisane civitatis, vel eorum bona aliqua.
Actum Pisis in palatio Pisani populi in sala ubi morantur domini antiani Pisani populi, presentibus Leopardo notario de Morona cancellario antianorum Pisani populi, et Ricciardo notario de Calcinaria scriba publico predictorum antianorum etc. ad hec rogatis. Dominice incarnationis, anno millesimo trecentesimo quintodecimo. Indictione XII. pridie kalendas septembris.
† Loco Sigilli.
Ego Bononcontrius filius quondam Martini Bononcontri de Ripa Arni imperatorie dignitatis iudex ordinarius, atque notarius, et cancellarius Pisani comunis, scriba publicus, prefatis omnibus interfui, et rogatus hanc inde cartam scripsi atque firmavi, et in actis cancellarie prefate misi atque scripsi.