XII.

Diploma del re Don Giacomo II di Aragona, col quale sono conceduti vari privilegi, e franchigie alla città di Sassari, fra le quali la esenzione dai tributi, e servizi reali, la riduzione dell’oste e della cavalcata a quattro mesi soltanto, e dentro l’isola, il riconoscimento dei notai creati dal Comune, e dei loro atti, e la definizione di qualunque lite nel proprio paese, con divieto di trarre i Sassaresi fuori di Sardegna per causa delle medesime.

(1323, 7 maggio).

Dagli Archivi della Città di Sassari.

Nos Iacobus Dei gratia Rex Aragonum, Valentie, Sardinee, et Corsice ac Comes Barchinone, presentis scripti nostri tenore notum fieri volumus omnibus quod ante maiestatis nostre presentiam veniente noviter discreto magistro Michaele Pera fisico habitatore civitatis Sassari in insula nostra Sardinee constituto per prudentem virum Guantinum Catonum de civitate ipsa Sassari cum litera credentie destinato, inter alia nobis exposuit, qualiter probi homines et tota universitas dicte civitatis Sassari nostrum dominium affectantes agnoscere, et nos in eorum et regni nostri Sardinee et Corsice dominum assumere, proponunt et intendunt nostris mandatis et beneplacitis obedire, et tanquam devoti nostri atque fideles nostro se submittere dominio promptitudinarie ut tenentur, humiliter supplicando ut de benignitate regia dignaremur dictam universitatem in subscriptis nostri favoris gratia decorare, offerendo universitatem predictam paratam homagium et fidelitatis iuramentum prestare nobis ut regi et domno dicti regni Sardinee et Corsice, vel loco et vice nostrum inclito infanti Alfonso carissimo primogenito et generali procuratori nostro, ac Comiti Urgelli, quem pro felici acquisitione regni predicti ad partes illas duce domino e vestigio destinamus. Cui supplicationi favore benevolo annuentes, considerata bona et laudabili affectione civium predictorum, ex qua veluti nobis placidos et acceptos regia benevolentia eos amplectimur, et benignitate nostra dignos prospicimus obtinenda, volentes eos sic dignis gratiare premiis, et libertatis collationibus ampliare, ut sub nostro felici dominio pacis et immunitatis lenitatem sentiant, et dicta civitas plenis ac continuis proficiat incrementis, eiusque cives et habitatores ad nostra nostrorumque servitia et beneplacita promptius et animosius inducantur. Propterea prescriptis civibus, et universitati civitatis iam dicte effectualiter adimplentibus, et prestantibus memorato infanti Alfonso ea que pro parte sua coram celsitudinis nostre culmine iam per scribam sunt oblata, per nos et nostros cum presenti privilegio nostro perpetue valituro gratis, et ex certa scientia enfranchimus, ac francos liberos et imunes facimus universos et singulos cives et habitatores dicte civitatis Sassari, presentes pariter et futuros, ab omni peuta, questia, et alio quocumque servitio coacto, et ab omni etiam levida, pedagio, penso et mensuratico, passagio, portatico atque ribatico, tam in dicto regno nostro Sardinee et Corsice, et singulis ei adiacentibus, quam in aliis regnis et terris nostris Aragonum, Valentiae, Cathaloniae, et in aliis etiam, quas dante Domino acquisierimus, seu acquirere poterimus nos vel nostri. Sic quod ipsi vel aliquis eorum nobis vel nostris, non donent, nec dare teneantur peutam aliquam, questiam aut servitium coactum quodcumque, nec in ipso regno nostro Sardinee, vel aliis regnis et terris nostris predictis solvant aut solvere teneantur pro aliquibus rebus seu mercibus suis quas secum detulerint seu portari fecerint levidam aliquam, pedagium, portaticum, atque ribaticum, immo sint a predictis omnibus et singulis liberi perpetuo et immunes. Exercitus vero, hostes et cavalcatas retinemus et salvamus nobis et nostris in dicta universitate et habitatoribus eiusdem, et terminorum suorum sub hoc modo, videlicet; quod quando et quotiens a nobis vel nostris successoribus seu officialibus fuerit demandatum, dictos exercitus hostes et cavalcatas  fatiant et facere teneantur infra dictam insulam Sardinie tantum, per tempus quatuor mensium quolibet anno particulariter sive simul suis sumptibus et expensis. Et alibi seu ultra formam predictam exercitus ipsos, hostes et cavalcatas facere minime teneantur. Laudamus etiam et confirmamus civibus supradictis et singulis eorum hereditates et possessiones suas prout melius eas habent et tenent, et eis pertinent, ac possunt modo quolibet pertinere. Inhibentes expresse ne quis in dictis hereditatibus et possessionibus, aut bonis aliis seu rebus eorum mobilibus, vel immobilibus audeat vel presumat eos impedire aut modo quolibet perturbare, vel ab ipsis inde per violentiam aliquid occupare. Notariis seu tabellionibus dicte civitatis iam creatis laudamus et concedimus ipsum offitium notarie et usum eius. Ita tamen quodammodo regia auctoritate nostra, et tamquam a nobis auctoritatem habentes, et non alia quacumque utantur ipso offitio notarie. Salva tamen notaria, seu scribania curie dicte civitatis, quam nobis et nostris spetialiter retinemus, et de qua et in qua providere possimus, prout nostri et nostrorum placuerit voluntati. Verumtamen notarii alii, qui pro tempore creandi fuerint in dicta civitate, sint et ponantur inibi ac constituantur auctoritate nostra, nosque et nostri ad ipsum exercendum offitium constituamus personas ydoneas, non tamen appropriando nobis ipsas notarias, sed eas concedendo personis ipsis que offitio ipso libere uti possint. Praeses insuper in dicta civitate ponatur et constituatur per nos et nostris, vel de mandato nostro et nostrorum prout nostri et nostrorum placuerit voluntati. Qui Praeses offitium ipsum ad honorem et fidelitatem nostram, et tranquillitatem, ac bonum statum dicte civitatis et habitatorum eius exerceat plebarie atque bene, nosque et nostri ipsi presidi provideamus de salario competenti. Appellationes quoque a processibus et sententiis in dicta civitate ad nos vel nostros seu gerente vices nostra in dicto regno plenarie devolvantur, quas infra dictam insulam Sardinee audiri volumus, et etiam terminari, nec possint dicti cives extra dictam insulam pro ipsarum appellationum prosecutione vocari aliquatenus sive trahi. Preterea concedimus civibus memoratis, quod viso brevi eorum super suis statutis seu consuetudinibus edito, ipsoque discusso plenius et attento circa ea corrigenda, aptanda, seu in melius emendanda, addendo vel subtrahendo providebimus, habito consilio proborum hominum civitatis ipsius, prout ad honorem nostrum, et dictorum civium tranquillum et bonum statum ac cultum iustitie cedere dignoscatur. Concedimus etiam eisdem quod castaldio et alii offitiales per nos ponendi in dicta civitate pro ordinandis, et recognoscendis pensis mensuris, et colligendis caloniis (1) penis seu aliis iuribus, ponantur et constituantur ibi per nos et nostros suffitientes et ydonei, qui tamen sint de dicta civitate et habitatores eiusdem. Statuimus denique atque concedimus quod de cetero in dicta civitate vel eius terminis non immittatur seu immitti possit aut vendi vinum aliquod extraneum vel vendemmia, nisi tantum vinum et vendemmia collecte ipsius civitatis et terminorum suorum. Adiicimus quoque atque concedimus quod si in  prosecutione acquisitionis dicti regni nostri Sardinee et Corsice contingerit dictam universitatem contra aliquam vel aliquas civitates, castra, villas seu loca, aut habitatores earum nobis vel domino nostro rebelles que sint infra triginta miliaria in circuitu dictae civitatis Sassari constituta, exercitum vel processum cum armis facere per se ipsos cum praeside dicte civitatis, vel cum familiis nostris armorum, et ipsas civitates, castra, villas, seu loca, et habitatores earum rebelles nobis et nostro dominio per vim et cum armis subiugare, ipse civitates, castra, villas, seu loca sic adquisita vel subiugata, et habitatores earum, subsint ex tunc dicte civitati Sassari, et iurisdictioni ac dominationi nostre, et offitialium nostrorum civitatis eiusdem, et ipsi offitiales nostri utantur in eis, et uti possint, et debeant prout plenius et melius uti debuerint in dicta civitate Sassari et pertinentiis seu terminis eiusdem, et de pertinentiis dicte civitatis Sassari nihilominus censeantur. Arrendamenta etiam seu obligationes per eos iam usque nunc facta seu factas de redditibus seu iuribus dicte civitatis pro solutione debitorum dicte universitatis seu construendis operibus murorum, vel aliis necessitatibus ipsorum, laudamus et confirmamus, et eas ratas esse volumus atque firmas, ac precipimus firmiter observari. Ad ulteriorem insuper gratiam et cautelam civium predictorum, et ut clementie nostre gratiam se cognoscant integraliter assecutione, omnes et singulas offensas, et alios quoscumque excessus per ipsos, seu inter ipsos huc usque commissas, ac dissensiones nostras, concitationes, vel alias contensiones criminales et civiles eis et eorum cuilibet de speciali gratia remittendas duximus, et penitus relaxandas, sicque de cetero per nos vel nostros non possint pro predictis vel aliquo predictorum conveniri demandari aut pena aliqua condempnari, nec nos de ipsis intromittere debeamus. Attamen incarceratis iam seu exclusis aut relegatis ab ipsa civitate misericorditer nos si voluerimus habeamus, ipsosque ad civitatem ipsam reducere, si et quando nostre regali placuerit voluntati, et bona sua eis restitui facere, in eo statu quo tunc fuerint, exceptis tamen fructibus inde perceptis, et dampnis substentis, quos et que ipsi sic reducti non possint petere vel habere. Denique concedimus civibus supradictis, quod nullus extraneus audeat vel presumat in botecis, vel cellariis aut domibus, pro tenendo blado vino vel mercibus ipsorum civium deputatis, seu in domibus etiam viduarum se ponere, vel etiam hospitari, nec ipsi cives aut aliquis ex eis teneantur ipsos extraneos ad hospitandum in predictis admittere seu etiam receptare. Mandantes per presens privilegium nostrum dicto inclito infanti Alfonso, nec non quibuscumque officialibus nostris seu presidentibus tam in dicto regno Sardinee et Corsice, quam alibi in aliis regnis et terris nostris constitutis et constituendis, ac levidariis, pedagiariis, collectoribus, seu quibuscumque aliis officialibus nostris presentibus et futuris, quod premissam franchitatem libertatem et gratiam nostram, et omnia et singula per nos superius concessa firma habeant et observent, ac fatiant inviolabiliter observari, et non contraveniant, nec aliquem contravenire permittant. In cuius rei testimonium presens privilegium nostrum, maiestatis nostre sigillo appendititio communitum sepedictis civibus fieri iussimus atque tradi. Datum Barchinone, Nonas Madii, anno Domini millesimo trecentesimo vicesimo tertio.

Signum… Iacobi Dei gratia regis Aragonum Valentie Sardinie ac Corsice ac comitis Barchinonie.

Testes sunt:      Infans Petrus Domini Regis filius ac comes de Ripavercia.

                              Infans secundus Berengarius eiusdem domini regis natus.

                              Pontius Barchinonie episcopus.

                              Dalmacius vicecomes de Rocabertino.

                              Guilbertus de Sentillis etc.

                              Fuit clausum per G. Augustini scriptorem domini regis.

NOTE

(1) Forse tholoniis.