Diploma del Re Don Ferdinando il Cattolico, col quale sono confermati a favore di Bernardo Villamarì ammiraglio della flotta aragonese tutti i dritti, privilegi ed esenzioni, che gli erano stati già conceduti sulla città di Bosa, ville e luoghi dipendenti, sui porti e sulla libera estrazione delle mercanzie dai medesimi, e sono in pari tempo dichiarate di libero e franco allodio queste sue possessioni.

(1502. – 18 luglio).
Dagli Archivi dell’Uffizio dell’antico Maestro Razionale (Regio Patrimonio) di Sardegna.

Nos Ferdinandus Dei gracia Rex Castellae, Haragonum, Legionis, Siciliae, Granatae, Toleti, Valentiae, Galitiae, Maioricarum, Hispalis, Sardiniae, Cordovae, Corsicae, Murciae, Giennis, Algarbij, Algezirae, Gibraltaris, ac Insularum Canariae, Comes Barchinonae, Dominus Biscayae, et Molinae, Dux Calabriae et Apuliae, Athenarum et Neopatriae, Comes Rossilionis et Ceritaniae, Marchio Oristanei et Gossiani. Et si jure optimo, ac divina lege institutum est, ut Subditorum, et Vassallorum unusquisque Regi et Domino naturali suo obedire, totisque viribus inservire debeat, usque ad proprii sanguinis effusionem, vitaeque excidium, nec minus ratio ipsa suadet, Reges et Principes unicuique ex suis juxta ejus merita satisfacere, compensare, et assiduis beneficiis et gratiis renunerare debere. Cum igitur inter caeteros quos nobis fidelissimos, nostrisque servitij, laudis et honoris, ac status accessionis per cupidos et obsequentissimos novimus Vos Militem spectabilem et dilectum Alumnum et Consiliarium nostrum Bernardum de Villa Marì (1) Ducem, seu Capitanium generalem Classis nostrae affectatissimum, paratissimumque ad omnia onera quamvis periculosa et ardua pro servitio nostro subeunda invenerimus, unde et celsitudini nostrae maximum decus et honorem, vobisque ipsi famam et gloriam non mediocrem comparastis, dignum profecto existimamus quidquid a nobis licite petieritis Vobis fronte jucunda concedendum esse. Exposuistis enim Maximae Majestati nostrae quemadmodum Vos in vim donationis et privilegiorum, per serenissimum Regem Joannem Patrem et praedecessorem nostrum memoriae immortalis, et per nos Joanni de Villa Marì quondam Consobrino nostro concessorum et confirmatorum, habetis tenetis, et possidetis in Capite Logudorij Regni Nostri Sardiniae civitatem Bosam cum certis plagiis et villis, cumque omnibus tractis seu extractionibus, portubus, caricatoriis, tam in mari, quam in flumine dictae civitatis Bosae existentibus, et cum juribus omnibus seu vectigalibus et gabellis quae pro rebus, seu mercibus in portum, plagiam et litora, seu flumen dictae civitatis subductis et advenientibus ad flumen praedictum, intrantibus seu exeuntibus, vel ratione eorum quoquo modo coliguntur, exiguntur, seu colligi, seu exigi solita sunt, et cum poenis, seu calumniis in quas fraudantes hujusmodi jura et gabellas tam ex consuetudine, quam de jure incidunt, et ab eis exiguntur, et alias, prout in eadem donatione, et privilegiis coram nobis oblatis, ad quae nos refferimus, latim er satiassim enarratur; et quia vigore dictorum privilegiorum, et donationis successive post dictum Consobrinum nostrum, habuistis et habetis per concessionem nostram in merum et francum Allodium Civitatem ipsam et omnia praedicta; fuistisque et estis in possessionem tractarum, portuum, et carricatoriorum, et illorum jurium, seu gabellarum, prout superius est expressum; verumque a nonnullis diebus citra per Officiales Nostros in dicto Sardiniae regno ad fisci nostri, vel aliorum instituita fuit vobis oppositum aliquod in non modicum vestri damnum, gravamen, et praejudicium, derogationemque dictorum privilegiorum, qua propter Majestati Nostrae humiliter supplicastis, quod ut inter vos et dictos Officiales nostros omnis lis et quaestio super praedictis tolleretur, donationem et privilegia praedicta confirmare, et quatenus opus sit vobis de novo concedere, ex nostra solita Mugnificentia dignaremur; quo quidem per nos placide intellecto, visisque donatione et privilegiis eisdem, ac omnibus consideratis, vobis in hac re et nullo majori meritissime morem gerere percupientes, servitiis sicquidem vestris quam plurimis ampliorem exposcentibus remunerationem, thenore praesentis, ex nostra certa scientia, deliberate et consulto, eandem donationem et privilegium memorata, ac omnia et singula in eis contenta, quod hic pro tam sufficienter insertis haberi volumus  et habemus, ac si punti verbo tenus insererentur, laudantes, approbantes, ratificantes, et confirmantes, vobis eidem Bernardo de Villa Marì, vestrisque filiis, heredibus, ac successoribus, quatenus opus sit, de novo concedimus, et plenariam impartimur facultatem, quod ab inde nulla alia provisione, licentia, aut mandato nostro nostrive Locumtenentis generalis, aut aliorum officialium nostrorum in dicto Regno Sardiniae insuper expectato, aut requisito, possitis libere, et valeatis, possintque et valeant absque alicujus obstaculo, aut impedimento, ex dicto Regno nostro Sardiniae extrahere seu extrahi facere per Portus, carricatoria, et flumen praedictum ejusdem Civitatis Bosae, quascumque tractas frumenti, sive tritici, ordei, annonae et quascumque equas, jumenta, et quidquid aliud extrahi poterat et potest per portus, carricatoria, et flumen in dicto Regno, et hoc semper quod per alium ad alios Portus seu carricatoria ejusdem Regni praedicti aut alia quaequae extrahi contigerit, seu poterit, per quascumque personas, aut Officiales nostros, etiam si tales tractae essent curiae nostrae, itaquod apertis Carricatoriis et portubus nostris, statim liceat vobis, nulla alia petita licentia a nostro Locumtenente Generali, aliis officialibus dicti Regni, extrahere, seu extrahi facere tractas praedictas, per dictos portus, carricatoria, et flumen praedictum, non obstantibus quibuscumque pragmaticis, provisionibus, aut ordinationibus, vel litteris nostris, vel dictorum officialium nostrorum, sub quacumque verborum forma factis contrarium fortasse disponentibus, quibusque adhuc tantummodo derogamus et dispensamus, in aliis vero in suis robore et firmitate permanentibus, nec non habeatis, exigatis, et percipiatis omnia et singula jura, et commoda, ac poenas desuper memoratas, et sitis in omnimoda possessione dictorum portuum, plagiarum, carricatoriorum, ac fluminis dictae Civitatis Bosae, etiam non obstante quod dicatur quod dicatur aut praetendatur fore in prejudicium fisci nostri, et litis per illum contra vos super praedictis motae, et non obstantibus quibuscumque juribus, rationibus, et allegationibus contra vos in processu ratione dictae litis facto alligatis, deductis, ac his etiam quae deduci vel allegari possunt pro parte nostri fisci prioris: nos enim ad uberiorem cautelam cassamus, irritamus, revocamus, abolemus et poenitus annullamus quamcunque petitionem, et demandam, processumque et acta quecunque ad instantiam fisci nostri, cui in his perpetuum imponimus silentium, contra vos circa praemissa quomodolibet facta et actitata, pro cassis, irritis, revocatis et nullis, omnino haberi volumus et habemus: propterea vobis concedimus ad gratiae amplioris culmen, quod si forte ipsi officiales nostri vobis in praemissis aliquod impedimentum apponere praesumpserint contra hanc voluntatem, et deliberationem nostram, nullum propterea vobis aut successoribus vestris in perpetuum in punti gratia nostra praejudicium generetur; ipsa tamen in suo semper robore, vigore, et firmitate permaneat. Quod circa Illustrissimae Joannae Principi Asturiarum, et Gerundae Archiduchissae Austriae, et Ducissae Burgundiae, et filiae primogenitae nostrae carissimae, Gubernatrici generali, ac post felices et longaevos dies nostros in omnibus regnis et terris nostrae indubitatae haeredi et legitimae successori mentem nostram aperientes, sub paternae benedictionis obtentu dicimus; spectabili vero Locumtenenti generali nostro in dicto Sardiniae Regno, gerentisque vice nostri generalis Gubernatoris in capite Logudorii, Procuratori Regio, caeterisque Universis et singulis officialibus nostris, custodisbusque maris, et aliis personis quibus expectent in eodem Regno constitutis et constituendis, ipsorumque officialium locumtenentibus presentibus et futuris districte praecipiendo mandamus ad obtentum nostri amoris et gratiae, incursumque penae florenorum auri Aragonum quinque millium a bonis secus agentis irremissibilmenter exigendorum, nostrorumque inferendorum – Æriis, quod nostram hujusmodi gratiae concessionem, confirmationem, et ratificationem, ac omnia et singula per expresso ad unguem tenentes, et inviolabiliter observantes, ac cunctisque observari facciatis. Vos demum spectabilem Bernardum de Villa Marì, vestrosque priores seu factores de his spetialem curam habentes, in possessionem ipsarum tractarum, Portuunque seu carricatoriorum et fluminis dictae civitatis Bosae cum exactione jurium et poenarum praedictarum, et caeteris praerogativis memoratis, restituant et ponant, positumque retineant, et teneantur, et vos aut eos in eadem nullatenus vexent, aut inquietent, vexarique, aut inquietari patiantur; cauti vero a contrario faciendo aliqua ratione, seu causa, quanto dicta Illustrissima Principes filia primogenita nostra carissima nobis obedire, Caeteri autem officiales, et subditi nostri praedicti irae et indignationis nostrae incursum praefixa cupiunt evadere poenam. In cujus rei testimonium praesentem fieri jussimus nostro comuni Sigillo impendenti munitam. Datum in Urbe Toleti, 18 die Mensis Julii, anno a Nativitate Domini 1502. Regnorum Nostrorum, videlicet Siciliae Anno trigesimo quinto, Castellae et Legionis Vigesimo Nono, Aragonum et Aliorum vigesimo quarto, Granatae autem Undecimo. Yo El Rey. –

V.° Albarel R.^s – V.° Amatus R.^s – V.° Elias Thesaurus. – V.° Samanguel pro Priore Generali – Dominus Rex Mandavit mihi Joanni Vine de Calura, Visa Arbarel Regem Cancellarium et Thesaurum generalem, et Amatum Regem Cancellarium, et generale pro priore et est duplicata. Regem in officio Magistri Rationalis Sardiniae f yi P. M. filii Secretarii et locumtenentis in eodem Officio. Et ego Joannes Antonius Sanna civis puntis Civitatis Bosae Regia Auctoritate pubblicus notarius, et Civitatis Bosae ac Consiliarium secretuum, quia presens Copia Privilegii Serenissimi Regis Ferdinandi felicis recordationis sumpta a suo proprio originali in pergameno scripto recondito in Archivio privilegiorum Domus Consilii dictae Civitatis, non viciato, cancellato, nec in aliqua scriptura correcto, licet manu aliena scripta, per me autem de Verbo ad verbum comprobata cum suo Originali concordat; et ut fides ei tribuatur in judicio et extra hic me subscripsi, solitunque meum, quo utor in claudendis pubblicis scripturis, apposui signum, quod est tale † Sig†num meum.

Sig†num meum Mathei Carta civis Puntis Civitatis Bosae apostolica Ubique Regia authoritatibus per totum puntis Sardiniae Regnum Notarii pubblici huic Copie testis.

Sig†num meum Antiochi Vacca Civis Bosae authoritate Regia Notari Publici p. totum pus Sardiniae Regnum huic Copiae testis. Copia hujusmodi Regii privilegii Alieno Calamo Scripta sumpta et extracta fuit prout jacet a quadam Copia signata et Legalisata per supradictos notarios remanet inposse nobilis Don Antonj Uras Civitatis Bosae: et ut dictae Copiae veluti et dicta alia copia in Regno et extra ab omnibus fides impendatur, Ego Gaspar Carta Domicell et civis civitatis Calaris publici Notari fidem facio instante praedicto Nobili Uras pro suo ut dixit pretenso interesse. Calari die 24 Mensis Augusti Anno a Nativitate Domini Millesimo Sexagesimo Septingesimo septimo et Meum, quo in pubblicis instrumentis Appono Sig†num Josephi Antoni Lay Authoritate Regia per omne praesens Sardiniae Regna pubblici latus Notari ei locum Generalis et Regiae and. Es. y, qui hujusmodi copia (in his tribus papiri foliis punti comprenso) alieno depicta Calamo in executionem decreti facti per Illustrissimus Comitem Regentem R. C. die tertia Mensis 7bris prope effluxi currentis anni, ad Calcem cujusdam supplicationis porrectae per nobili et Magnificum Senyorio Vuestro Dominus Dominus Ignatio Paliacho Regium Consiliarium Aulae Civilis istius Regiae Audienciae extracta fuit ab alia copia non authentica que remanet inserta fol. 233 processus Originalis Capitulorum Curiae istius dicti regni Celebratorum per excellentissimum Ducem de Monte Leon Proregem et capitaneum generalem erat istius dicti Regni in anno 1689, et comprobata concordat cum ea. Calari die tertia Mensis Octobris anno A Nativitate Domini Millesimo, Septingesimo, Vigesimo nono.

(1) Bernardo di Villamarì discendeva da un altro Bernardo di Villamarì, il quale ebbe in moglie Benedetta di Nicolò, figlio terzogenito di Ugone III Giudice di Arborea (Archiv. Barcell. in Cur. Sigill. secret. lit. B. ann. 1381-82, fol. 173-74). Gli succedette nel possesso della città di Bosa e della regione della Planargia l’unica sua figlia Isabella di Villamarì, la quale fu eziandio Signora della regione di Oppia, e si maritò al principe di Salerno, come lo attesta il Fara (De Reb. Sard., Lib. IV, pag. 364), e si ricava inoltre da altri documenti di questo nostro Codice (Ved. infr. Cart. n.° XI e n.° XII).