Breve del Pontefice Pio V, col quale richiama a stretta osservanza le Ordinazioni emanate dalla Sede Pontificia riguardo agli spogli degli arcivescovi e vescovi di Sardegna, conferma le attribuzioni conferite agli economi o deputati delle chiese cattedrali e capitolari per tale oggetto, riprova la intromessione dell’Autorità secolare nell’amministrazione e destinazione di detti spogli, e dichiara nullo, e di niun effetto quanto si era operato da detta Autorità riguardo allo spoglio dell’arcivescovo di Arborea, morto in Cagliari nell’anno precedente.
(1572. – 24 gennaio).
Dal Dexart, Cap. Cur. Regn. Sardiniae, fol. 362 e seg.
Pius Papa Quintus ad perpetuam rei memoriam.
Ad hoc sumus in eminenti Sedis Apostolicae specula super gregem Dominicum constituti, ut ea, quae salubriter ad divini cultus augmentum, et Onnipotentis Dei laudem, et honorem facta sunt, sublatis quibusvis impedimentis, executioni demandari curemus, et ut ea desideratum consequantur effectum, declarationis nostrae oraculo, sic opportune, ne ordinationes nostrae curiosa interpretatione contorqueantur, dilucidamus, et aliis remediis, ut aequum, et rationi consonum ducimus, providemus. Alias siquidem per quasdam nostras in forma Brevis expeditas litteras, et a nobis sub die octava februarii anni millesimi quingentesimi sexagesimi septimi, Pontificatus nostri anno secundo, emanatas, ex certis tunc expressis causis, spolia Archiepiscoporum et Episcoporum in Insula Sardiniae Metropolitanas, et Cathedrales Ecclesias obtinentium in dicta Insula, et extra eam, non tamen in Italia decedentium, fructusque, redditus, et proventus Ecclesiarum praedictarum, illarum vacatione durante, ab Archiepiscopis, et Episcopis, quos in Ecclesiis hujusmodi, ut praefertur, pro tempore vacantibus decedere contigerit, perpetuo abdicavimus, appropriavimus, et separavimus, et insuper, ut praemissa suum consequia possent effectum, dilectis filiis singulis Capitulis singularum Ecclesiarum praedictarum, illarumque personis per charissimum in Christo filium nostrum Philippum Hispaniarum, et dicti Regni Regem Catholicum, ejusque successores eligendis, ut spolia, et fructus hujusmodi percipere, exigere, et recuperare possent, et valerent, illaque in restaurationem, reparationem, et manutentionem, emptionem, et conservationem praedictas convertere, ipsasque Ecclesias instaurare, reparare, et conservare, ornamentaque, et paramenta praedicta emere et manutenere deberent, et ternerentur, dicta auctoritate etiam perpetuo concessimus, et indulsimus; et commisimus, et mandavimus ipsis Archiepiscopis, et Episcopis, ne in spoliis, ac fructibus, redditibus, et proventibus hujusmodi se aliquo modo intromitterent, nec intromittere auderent, vel praesumerent; quinimo illa per Capitula, et personas hujusmodi percipi, exigi, recuperari, et ut praefertur converti permitterent, sub sententiis, censuris, et poenis ecclesiasticis eo ipso incurrendis inhibuimus, et praecipimus, aliaque forsan fecimus, et ordinavimus, prout in illis, quarum thenorem praesentibus haberi volumus pro expresso, plenius continetur. Quia tamen postea caepimus nonnullos Judices laicos Curiae saecularis earumdem litterarum executioni impedimentum praestare, seu ut in posterum praestent tentare; idcirco, motu proprio, et ex certa scientia, ac de Apostolicae potestatis plenitudine, dictis prioribus litteris addendo, casusque declarando, personas capitulares pro perceptione spoliorum Archiepiscoporum, et Episcoporum pro tempore vita functorum, juxta dictarum litterarum continentiam, et tenorem, deputatas a nemine, quavis ille praefulserit ecclesiastica, vel saeculari dignitate, et si speciali nota digna fuerint, in dictis spoliis percipiendis, quovis pretextu, aut quaesito colore, vel ingenio, impediri posse, neque debere; sed statim eorumdem Archiepiscoporum, et Episcoporum morte subsequuta, earumdem deputatarum personarum incumberem, cum interventu publici Mensae Archiepiscopalis, seu Episcopalis Notarii, Archiepiscopi, seu Episcopi qui decesserit bona post se relicta, ad effectum eadem bona in Ecclesiarum reparationem, et ornamentum, ac ornamentorum, et paramentorum fulcimentum, ut praefertur, convertendi, in inventarium redigi facere statuimus, dantes, et concedentes facultatem Vicario per Capitulum Ecclesiae Archiepiscopalis, illius Sede Archiepiscopali, vel Episcopali vacante, rite deputato, et potestatem per praesentes, quascumque res, et bona Archiepiscopi, vel Episcopi defuncti detinentes, occultantes, vel ad eumdem Archiepiscopum, vel Episcopum defunctum pertinentia quomodolibet occultantes, juris, et facti remediis opportunis ad revelandum, et consignandum eisdem Deputatis cogendi, et compellendi, ac causas, lites, et controversias, desuper quomodolibet, et ad instantiam eorumdem Archiepiscoporum, et Episcoporum creditorum, vel alias quomodolibet interesse praetendentium ortas, summarie audiendi, cognoscendi, decidendi, fineque debito terminandi, et auxilium brachii saecularis, si opus fuerit, invocandi: quodque, si Archiepiscopum, vel Episcopum extra suam Dioecesim mori contingat, loci ordinario, intra cujus Dioecesis limites ipsum Archiepiscopum, seu Episcopum vitam cum morte contigerit commutare, mandamus, ut bona Archiepiscopi, seu Episcopi hujusmodi defuncti in ejus Dioecesi existentia per Notarium, seu Cancellarium suum publicum pariter inventarium redigi curet conservanda, et custodienda, ad effectum eadem dictis OEconomis, sic ut praefertur Deputatis, integraliter, et cum effectu, omni mora et dilatione postpositis, consignandi, seu consignari faciendi: sed si tempore obitus Archiepiscopi, vel Episcopi, extra suam Dioecesim mori contigerit et praesentes fuerint praedicti OEconomi Deputati Capituli praefati Archiepiscopi, vel Episcopi sic morientis (qui OEconomi quam primum bene visum fuerit eligi, et nominari debeant), ne bona dicti Archiepiscopi, vel Episcopi defuncti aliquo modo distrahantur, vel deperdantur, qud dicti OEconomi sic deputati, et non praedictus Ordinarius loci, in cujus Dioecesi obierit, possint, et valeant bona Archiepiscopi defuncti in inventarium redigere, et illa apprehendere, ad effectum convertendi, juxta praedictarum nostrarum litterarum formam: dantes, et concedentes eisdem OEconomis sic deputatis plenam, et amplam potestatem omnia et singula in praemissis, et circa ea quomodolibet necessaria et opportuna faciendi et exequendi. Cum autem, sicut accepimus, praeter intentionem nostram, et contra ea quae in prioribus nostris litteris ordinaveramus, nonnulli Judices Curiae saecularis civitatis Calaritanae res et bona bonae memoriae Hieronymi Archiepiscopi Arborensis, nuper extra Curiam, et in dicta civitate Calaritana defuncti (1), apprehenderint, et in inventarium redigerint, ac in causis super eisdem rebus et bonis vertentibus, et quae verti poterant; licet de facto se intromiserint, ac dilectos filios Capitulum arborensi, illiusque personas capitulares, quominus ipsas res et bona hujusmodi apprehendere, et in inventarium redigere possent, impediverint; quo factum fuit, ut notabiles pecuniarum et rerum quantitates, et suppellectilia praetiosa, ac libri rationum, pecuniarum, et rerum praedictarum deperdita, et occultata fuerint, in maximum dictae Ecclesiae Arborensi, et aliorum desuper forsan interesse habentium, praejudicium et detrimentum; nos indemnitati Ecclesiae Arborensi, et aliarum Ecclesiarum Metropolitanarum, et Cathedralium dictae Insulae consulere, et ne post haec, Capitula, seu personae capitulares praedictae a quoquam, praesertim a Judicibus saecularibus, et laicis super praemissis indebite impediantur, vel molestentur, providere volentes, omnia et singula gesta, facta, et actitata per dictam Curiam saecularem, seu ejus Judices, et executores, aut quascumque alias personas, praeterquam a Capitulo, seu Capitularibus personis dictae Ecclesiae Arborensi, de, et super rebus et bonis dicti Hieronymi Archiepiscopi, nulla, irrita, inania, et invalida, ac nullius roboris et momenti existere, ac nulliter et de facto processisse, ipsosque Judices, ac quascumque personas quovis titulo detinentes, et retentione, seu ratione expensarum, Capitulo Arborensi, seu illius capitularibus personis, aut eisdem Deputatis, teneri et obligatos fore, et esse per praesentes decernimus. Quo circa, cum plura res et bona ad dictum Hieronymum Archiepiscopum expectantia distracta fuerint, furtoque oblata, ut praefertur venerabili fratri Archiepiscopo Calaritano (2) per praesentes committimus et mandamus, quatenus personas omnes, et singulas, cujuscumque conditionis, dignitatis status, gradus, vel ordinis existentes, ac bonorum, ac rerum dicti Hieronymi Archiepiscopi detentores, ad bona et res hujusmodi restituenda ad effectum personis capitularibus dictae Ecclesiae Arborensi, seu earum agentibus consignandi, via juris, et remediis opportunis, omni et quacumque appellatione et provocatione suspensa et remota, cogat et compellat, cum potestate omnes causas et controversias ratione dictorum bonorum forsan jam exortas simpliciter et de plano, sola veritate facti inspecta, decidendi, ac quibusvis inhibendum fuerit inhibendi, ac per se, vel alium, seu alios primo, dictas et praesentes litteras, et in eis contenta quaecumque, ubi, et quando opus fuerit, ac quoties pro parte Capitulorum, seu capitularium personarum praedictorum, aut cujuslibet eorum fuerit requisitus, solemniter publicari faciat, eisque in praemissis efficacis defensionis praesidio assistat, ac faciat ipsas litteras, et in eis contenta quaecumque, firmiter observari, ac singulos quos ipsae litterae concernunt, aut concernerent in futurum, illis pacifice gaudere et frui, non permittentes eos, seu eorum aliquem contra ipsarum litterarum tenorem quomodolibet indebite molestari, contradictores quoslibet et rebelles in subsidium per censuras et poenas ecclesiasticas, remediaque opportuna, eadem auctoritate nostra, appellatione postposita, compescendo, invocato ad hoc, si opus fuerit, auxilio brachii saecularis, non obstantibus foelicis recordationis Bonifaci Papae VIII praedecessoris nostri de una, et Concilii generalis de duabus dictis, dummodo ultra tres quis vigore praesentium ad judicium non trahatur, et aliis constitutionibus et ordinationibus apostolicis, privilegiis quoque, indultis, et litteris apostolicis dictae Curiae Regiae, seu aliis quibusvis personis concessis, innovatis, et approbatis; quibus omnibus, et singulis illorum tenoribus, etiam si de verbo ad verbum exprimi deberent, praesentibus pro sufficienter expressis habentes, illis alias in suo robore permansuris, hac vice dumtaxat specialiter et expresse derogamus, contrariis quibuscumque, aut si aliquibus comuniter, vel divisim ab eadem sit Sede indultum, quod interdici suspendi, excomunicari non possint per litteras apostolicas non facientes plenam et expressam, ac de verbo ad verbum, de indultu hujusmodi mentionem. Datum Romae apud Sancti Petrum sub annulo Piscatoris, die vigesimo quarto januarii M. D. LXXII, Pontificatus nostri anno septimo.
(1) L’arcivescovo, di cui si fa ricordo, chiamavasi Girolamo Barberà, di nazione spagnuolo. Fu eletto arcivescovo di Arborea nel 19 gennaio 1565. Nel 1569 ebbe gravi contese co’ religiosi di San Domenico stabiliti in Oristano (Bullar., Ord. Praed. tom. V, pag. 213). Morì in Cagliari nel 1571.
(2) L’arcivescovo di Cagliari nel 1572 era, e chiamavasi Angelo, dell’Ordine di S. Agostino, e di patria italiano. Avea dimorato per assai tempo in Spagna per affari del suo Ordine, fu professore nell’università di Coimbra in Portogallo, vicario generale degli Agostiniani nel regno di Aragona, e quindi eletto arcivescovo di Cagliari. Morì nel 1573 (Herrera, Hist. Ord. S. Aug., pag. 62).