Diploma di Carlo II re di Castiglia, di Aragona e di Sardegna ecc., col quale quel monarca cede e vende per scudi tremila ai consiglieri e probiuomini della città di Sassari la giurisdizione civile in prima instanza, salvi l’appellazione e il ricorso alla reale udienza e al vicerè dell’isola.

(1677. – 24 novembre).

Dall’originale membranaceo già esistente mell’Archivio municipale di Sassari, ora posseduto dal professore Luigi Abozzi segretario della regia Università degli studi di Sassari.

In Dei Nomine. Amen.

Pateat cunctis quod nos Carolus Dei gratia rex Castellae, Aragonum, Legionis, utriusque Siciliae, Hierusalem, Hungariae, Dalmatiae, Croatiae, Navarrae, Granatae, Toleti, Valentiae, Gallitiae, Majoricarum, Hispalis, Sardiniae, Cordubae, Corsicae, Murtiae, Giennis, Algarbii, Algezirae, Gibraltaris, Insularum Canariae, nec non Indiarum Orientalium et Occidentalium, Insularum ac Terrae firmae, maris Oceani, archidux Austriae, dux Burgundiae, Brabantiae, Mediolani, Athenarum, ac Neopatriae, comes Abspurgi, Flandriae, Tirolis, Barchinonae, Rossilionis et Ceritaniae, marchio Oristani et comes Goceani. – Desiderantes omnia ad splendorem et ornamentum civitatis nostrae Sassaris in praefato nostro Sardiniae regno spectantia tali cura ac vigilantia ordinari, ut amor et obbligationis nostrae complementum simul patefiant, maxime quando ad conservationem, beneficium et augmentum sui patrimonii pertinere cognoscimus, ut undique appareat quanti servitia, fidelitatem, et erga nos amorem dictae civitatis et incolarum illius faciamus. Hinc est quod cum pro parte consiliariorum et consilii generalis singularium personarum et proborum hominum dictae nostrae civitatis Sassaris nobis humiliter expositum fuerit, se pro beneficio augmento et conservatione propriorum bonorum ac pecuniarum illius cupere jurisdictionem civilem omnimodam per consiliarios suos exercere et administrare posse in prima instantia tantum contra quoscumque debitores dictae civitatis, et eorum fideiussores cuiuscumque qualitatis existant, ad effectum exigendi debita pro quibuscumque poenis a iure, statuto, vel alias impositis censualium pensionibus, locationum mercedibus, aut alio quocumque titulo procedentibus seu resultantibus; ita quod in prima instantia non possint evocari ad regiam audientiam pretextu viduitatis, pupillaritatis, miserabilitatis, seu alias, sed in gradu appellationis seu recursus tantum, supplicando nobis quatenus dictam iurisdictionem civilem ad effectus dumtaxat praedictos in perpetuum eis vendere dignaremur, offerentes nobis inservire ac solvere pro hac gratia ter mille scutos ad rationem decem regalium Castellanorum pro quolibet scuto, – et nos dictam civitatem Sassaris, consilium generale, ac singulares et probos homines illius favore nostro regio prosequi cupientes, supplicationi praedictae modo quo infra duximus annuendum. Tenore igitur praesentis publici instrumenti cunctis futuris temporibus firmiter valituri, de nostra certa scientia regiaque auctoritate deliberate et consulto per nos, et omnes reges Aragonum haeredes et successores nostros, de nostrae regiae potestatis plenitudine, qua in hac parte uti volumus, ac omnibus aliis viis, modis, et formis quibus de iure possumus, et valemus, vendimus, cedimus, transferimus, et transportamus in perpetuum vobis dictis consiliariis, ac Consilio generali, singularibus et probis hominibus dictae nostrae civitatis Sassaris iurisdictionem civilem in prima instantia tantum contra omnes debitores illius, ita quod per consiliarios qui nunc sunt, vel pro tempore fuerint, vel personam seu personas ab ipris nominandas, possitis et valeatis, ac possint et valeant audire, cognoscere, decidere ac determinare ut iuris fuerit in prima instantia omnes et quascumque causas civiles in posterum movendas contra omnes et quascumque personas cuiuscumque qualitatis existant, qui sunt vel in quocumque casu fuerint debitores dictae civitatis in quarumcumque pecuniarum qualitatibus magni vel pauci valoris, et eorum fideiussores, ad effectum exigendi et recuperandi ab eis et singulis eorum omne debitum pecuniarum dictae civitatis, ratione officii administrationis, reddituum et fructuum eiusdem, venditionis seu emptionis, et contractus initi et firmati ad favorem dictae civitatis, vel ex quacumque alia ratione vel causa quousque ea reintegrata omni cum effectu de omnibus quantitatibus sibi debitiis et debendis extiterit, super quo et omnibus ad id pertinentibus et spectantibus possint et valeant dicti consiliarii qui nunc sunt vel qui pro tempore fuerint, vel personae, ut dictum est, nominandae, prout iuris fuerit, servatis etiam constitutionibus, capitulis, et actis curiarum, caeterisque privilegiis, et pragmaticis, et aliis in iure servandis, procedere in prima instantia contra praedictos debitores, et eorum, et cuiuslibet eorum fideiussorem et fideiussores, et eorum bona, eosque obligare et compellere per terminos iuridicos, ad solutionem quantitatum pecuniarum, quas legitime constiterit eos debere dictae civitati, nec non contra illos possint et valeant facere et firmare, ac exequi quascumque provisiones, executiones ac denunciationes, et alia quaelibet procedimenta quae necessaria fuerint et opportuna, procedendo etiam vigore clausulae tertii in instrumento obligationis contentae ad personarum capturam, carcerando et excarcerando eos semel et pluries, et quomodocumque dictis consiliariis bene visum fuerit, et ad executionem in bonis suis, vendendo ea donec et quousque dicta civitas ex pecuniis ab illis procedentibus omni cum effectu recuperaverit et exegerit ab eis omnes quantitates sibi debitas et debendas, atque dictam iurisdictionem virtute huius privilegii eis damus et extendimus ad cognoscendum de mandatis et poenis per dictos consiliarios expeditis et impositis quecumque civitatis debita ex redditibus quorumcumque censualium vel illorum quantitates principales aut alio quocumque titulo et causa procedentia et resultantia ad solutionem debitorum dictae civitatis. Declarantes quod sententias quas dicti consiliarii pronunciaverint in dicta prima instantia tantum et non alias ad executionem deducere possint et valeant per ministros iustitiae quod ad id nominaverint et elegerint eorum in dicta civitate degentium absque interventione cuiuslibet alterius iudicis vel ministri, non obstante quod a dictis sententiis appellatio fuerit a condemnatione interposita coram nostro locumtenenti generali, vel suo casu praeside, et regia audientia, aut alio quolibet tribunali vel iudice ad quem seu quos pertinebit vel spectabit cognitio et declaratio, dummodo sindicus dictae civitatis Sassaris qui nunc est et pro tempore fuerit nomine illius se obbligaverit ad restitutionem integram quarumcumque pecuniarum quantitatum quae virtute dictarum sententiarum a debitoribus fuerint ex actae casu quo dictae sententiae fuissent revocatae per dictum nostrum locumtenentem generalem et suo casu per praesidem et regiam audientiam, aut aliud quodcumque tribunal aut iudicem qui de dictis appellationibus cognoverint et super eis declaraverint sententiam aut aliam provisionem pronunciando et firmando, hoc etiam expresso et declarato quod causae quas praedicti consiliarii virtute huiusmodi privilegii sunt cognoscituri non possint in prima instantia deduci seu evocari per dictum nostrum locumtenentem praesidem regiam audientiam aut aliud quodlibet tribunal pretextu viduitatis, pupilaris aetatis, miserabilitatis, neque alias, nec non quod dictae civitatis consiliarii neque illorum assessores non possint nec valenat recusari neque in causam suspicionis et recusationis incurrere declarari simplici tantum iuramento, nisi caussis probatis et approbatis in iuditio. Declaramus insuper quod huiusmodi iurisdictio non videatur neque intelligatur in aliqua sui parte viciata neque annullata per non usum nec per aliquem actum contrarium per dictos consiliarios absque decreto et resolutione consilii generalis dictae civitatis ad huiusmodi effectum congregati et convocati faciendum. Atque ad omnia et singula supradicta administrandum, exercendum et exequendum damus, concedimus, vendimus, transportamus et transferimus vobis dictis consiliariis Consilio, singularibus et probishominibus sepedictae nostrae civitatis Sassaris talem et tantam iurisdictionem, superioritatem et facultatem quam in prima instantia habemus, ita tamen quod nobis et nostris successoribus remaneat appellationis et recursus iuditium, et suprema potestas et superioritas in praedictis quae vobis vendimus tanquam supremo principi superiorem non recognoscenti competens. – Hanc autem venditionem, et ex causa venditionis concessionem, translationem, et transportationem facimus sicut melius dici potest et intelligi ad bonum etiam intellectum vestrorum consiliariorum Consilii, singularium et proborum hominum dictae nostrae civitatis Sassaris extrahimus et auferimus praedictam iurisdictionem, quam vobis vendimus de iure, dominio, potestate, proprietate et posse nostris et nostrorum, illamque in vestrorum ius dominium, proprietatem et posse cum reservationibus, et qualitatibus superius et inferius expressis mittimus et transferimus pro praetio dictorum ter mille scutorum ad rationem decem regalium pro quolibet scuto, quod iam nobis in numerata pecunia dedistis et solvistis realiter et cum effectu pro certis nostri regii servitii sumptibus illustri marchioni de los Velez consanguineo nostro tunc temporis locumtenenti et capitaneo generali in praedicto Sardiniae regno (1). Mandantes et prohibentes serie cum presenti nostro locumtenenti generali qui nunc est, et caeteris qui in posterum fuerint, et suo casu praesidi ac regiae audientiae et aliis quibuscumque iudicibus et tribunalibus dicti nostrio Sardiniae regni, ne dictam iurisdictionem in prima instantia exerceant exercereve audeant, praesumant vel atentent. Quam quidem iurisdictionem, venditionem et omnia et singula praecontenta et ad ea concernentia per nos et omnes reges Aragonum haeredes et successores nostros de praedicta nostra regiae potestatis plenitudine qua in hac parte uti volumus, ac omnibus aliis viis, modis et formis quibus de iure possumus et valemus, ut est dictum, eisdem consiliariis Consilio et probis hominibus dictae nostrae civitatis Sassaris facimus, concedimus, firmamus, vendimus, transportamus et elargimur, promittimusque ac bona fide regia convenimus per nos et successores nostros reges Aragonum nullo unquam tempore revocare; imo intentum aperientes nostrum dicimus et consentimus totum id et quidquid in praesenti venditionis instrumento contentum et expressatum est esse validum et firmum, tribuentes et committentes ei totum illud ius robur et firmitatem quam de regiae potestatis plenitudine, vel quavis alia causa ac ratione, sub conditionibus et forma supradictis concedere possumus et valemus. Volentes, declarantes et mandantes nostro locumtenenti et capitaneo generali qui nunc est vel pro tempore fuerit, et suo casu praesidi ac regiae audientiae, et aliis quibuscumque iudicibus et tribunalibus, quod deinceps cesset et cessare debeat facultas audiendi, dicendi, declarandi et determinandi in prima instantia tantum dictas causas et quamlibet earum quae contra praedictos officiales, ministros et personas debitores civitatis nostrae Sassaris et eius fideiussores tam naturales Sardiniae quam externos in posterum moverentur ratione exactionis et recuperationis quantitatum ab eis dictae civitati debitarum et debendarum, ut cumque sit, auferentes ab eisdem dictam iurisdictionem et eius exercitium et usum, et concedentes vobis dictis consiliariis, Consilio, singularibus et probis hominibus dictae nostrae civitatis Sassaris ut eam per dictos consiliarios qui nunc sunt vel pro tempore fuerint servato modo et forma supradictis nomine nostro administrare et exercere valeatis. – Don Joanni ab Austria propterea meo fratri, magno priori Ordinis Sancti Ioannis, a Consilio Status, gubernatori et capitaneo generali inferioris Germaniae, Flandriae, Charloes et Burgundiae, generali maris, gubernatori ac capitaneo generali omnium armorum maritimarum, ac vicario generali totius coronae Aragonum dicimus: illustri vero nostro locumtenenti et capitaneo generali, nobilibus, magnificis, dilectisque consiliariis et fidelibus nostris regenti cancellariam et doctoribus nostrae regiae audientiae, iudicibus curiae, advocatis et procuratoribus fiscalibus et patrimonialibus, gubernatoribus quoque seu reformatoribus in capitibus Calaris et Gallurae, Sassaris et Logudori, regio procuratori, magistro rationali ac regenti nostram regiam thesaurariam. Vicariis, subvicariis, potestatibus Alguaziriis, virgariis et portariis, caeterisque demum universis et singulis officialibus et subditis nostris maioribus et minoribus in praefato nostro Sardiniae regno constitutis et constituendis, ipsorumque officialium locumtenentibus, seu officia ipsa regentibus et subrogatis, praesentibus et futuris, ad incursum nostrae regiae indignationis et irae, poeneque florenorum auri Aragonum mille nostris regiis inferendorum aerariis, dicimus, praecipimus et iubemus quod dictam iurisdictionem et omnia et singula circa illam superius expressata et declarata iuxta eorum seriem et tenorem vobis dictis consiliariis, Consilio, singularibus et probis hominibus dictae nostrae civitatis Sassaris teneant firmiter et observent, tenerique et irrevocabiliter observari faciant inconcusse per quoscumque, ita quod omni dubio, contradictione et sinistra interpretatione cessantibus praedicti consiliarii, Consilium, singulares et probi homines ab hinc gaudeant et gaudere possint firmiter concessionibus et gratiis supradictis, et illi ad quos spectet eos in possessionem corporalem, realem et actualem, seu quasi, huiusmodi nostri instrumenti regiae gratiae et concessionis ponant et inducant, positosque et inductos manu teneant et defendant contra cunctos, et non contrafaciant vel veniant, aut aliquem contrafacere vel venire permittant ratione aliqua sive causa, si officiales et subditi nostri praedicti gratiam nostram charam habent, ac praeter irae et indignationis nostrae incursum, poenam praeappositam cupiunt evitare. Quod fuit actum et datum in Oppido nostro Matriti die vigesimo quarto mensis novembris, anno a Nativitate Domini millesimo sexcentesimo septuagesimo septimo, regnorumque nostrorum decimo tertio.

Signum Caroli Dei gratia regis Castellae, Aragonum, Legionis, utriusque Siciliae, Hierusalem, Hungariae, Dalmatiae, Croatiae, Navarrae, Granatae, Toleti, Valentiae, Gallitiae, Maioricarum, Hispalis, Sardiniae, Cordubae, Corsicae, Murtiae, Giennis, Algarbii, Algezirae, Gibraltaris, Insularum Canariae, nec non Indiarum Orientalium et Occidentalium, Insularum ac Terrae firmae, maris Oceani, archiducis Austriae, ducis Burgundiae, Brabantiae, Mediolani, Athenarum et Neopatriae, comitis Abspurgi, Flandriae, Tirolii, Barchinonae, Rossilionis et Ceritaniae, marchionis Oristani, et comitis Goceani, qui praedicta laudamus, concedimus et firmamus, eisdemque nostrum commune sigillum pendens iussimus apponendum.

YO EL REY.

Testes praemissis fuerunt don Vespasianus Manrique et Gonzaga comes de Paredes, don Franciscus Carzimito et Pimentel comes de Benevente, et don Petrus Lasso de la Vega Figueroa comes de los Arcos, omnes a cubiculo Suae Maiestatis.

Signum Iosephi de Haro et Lara Supremo Consilio et Regio Maiestatis consiliarii eiusque secretarii in Supremo Aragonum Consilio, ac notarii pubblici per totam terram et ditionem suam, qui mandato Suae Maiestatis una cum praenominatis testibus fecit, et clausit.

Dominus rex mandavit nihi Iosepho de Haro et Lara. – Visa per Villarampa et pro thesaurario generali Calbà, Fernandez ab Heredia et Colona, et pro me conservatore generali,

Visa don Michael de Calbà.

Visa don Raphael de Vilosa.

Visa Haro pro conservatore generali.

In Sardiniae vol. fol. CC.

(1) Il pagamento dei tremila scudi era già stato fatto alcuni anni avanti della presente concessione e vendizione, poiché don Fernando Taxardo Requenseus marchese de los Veles fu vicerè di Sardegna dal 1673 al 1675. – La Corte di Madrid che aveva bisogno di danaro per sopperire alle ingenti spese della guerra che sostenea contro la Francia, lo traeva in tutti i modi e con tutti i mezzi, anche men retti, dovunque poteva, del che fa prova indubitata il presente documento. E si è già veduto con la scorta degli altri documenti che precedono, come questo istesso bisogno di denaro motivasse la domanda di un donativo straordinario fatto alle Corti generali di Sardegna nel 1666, e come l’essere stato niegato dagli Stamenti sardi fosse poi causa della uccisione di don Agostino di Castelvì marchese di Laconi, prima voce e sindaco dello Stamento militare, avvenuta in Cagliari nel 21 giugno 1668; dell’altra del vicerè don Emmanuele Gomez de los Cobos marchese di Camarassa, consumata per vendetta in detta città di Cagliari nel 21 luglio dello stesso anno; e della tragica fine del vecchio e valoroso don Giacomo Artaldo di Castelvì marchese di Cea, il quale perdè la testa sul palco nel 15 giugno 1671.